Dahomey (2024), yönetmenliğini Mati Diop’un yaptığı, Fransa’nın 1892 yılında Dahomey Krallığı’nı istila etmesinden sonra ele geçirdiği binlerce sanat eserinden yirmi altısının 9 Kasım 2021 yılında ait olduğu topraklara, yani bugünün Benin Cumhuriyeti’ne iade edilmesi sürecini merkezine almaktadır. Diop’un yönetmenliğini üstlendiği ikinci uzun metrajlı film olma özelliğini taşıyan Dahomey, Diop’a Berlinale’de Altın Ayı ödülünü kazandırdı. Dahomey’de olduğu gibi Diop’un sinema anlayışı büyük ölçüde Kuzey Afrika ve Avrupa ile ilişkili olarak ulusötecilik [1], göç, kadın deneyimi ve sömürge sonrası Afrika topraklarındaki değişimleri kapsamaktadır. Ayrıca Diop, sinema aktarımında büyülü gerçekçiliğin unsurlarına büyük ölçüde yer vermektedir. Bunlara ek olarak Diop, hikâye aktarımında salt karakter ve diyaloglardan yararlanmak yerine hikâyede geride kalmış ve bir kimliğe, öznelliğe sahip olmayan ögelerden yararlanmaktan hoşlanmaktadır. Bu tutumunu Dahomey’de de merkezine almaktadır.

Mati Diop, Ulusal Kamu Radyosu (National Public Radio)’dan Scott Simon’a verdiği röportajda bu belgeseli yapmayı kendisine görev edindiğini ifade etmiştir. Fransa’nın 130 yıllık bir el koyma devrini sonlandırarak eserlerin küçük bir kısmını kapsasa da Benin Cumhuriyeti’ne iade sürecini tarihî bir an olarak açıklar. Ve bu tarihî ânı sinema aracılığıyla kayıt altına alarak bu âna tanıklık etmenin önemini vurgular. Diop da “yurda geri dönme” hikâyesini bir arşivci titizliğiyle objektif olarak kayıt altına alarak Afrika arşivine bir eser kazandırır ve böylece nihai bir kavuşmaya tüm dünyanın tanıklık etmesine vesile olmaktadır.

Post-Kolonyal Anlayış ve Dahomey

Postkolonyalizm, “kolonileşme sonrası” bir başka deyişle “sömürgecilik sonrası” demektir. Sömürgecilik, bir toplumun ya da bir devletin, başka toplum ve devletler üzerinde hâkimiyet kurarak; onları açık veya gizli yollarla sömürmesidir. 16. Yüzyılın başlarından itibaren sistemli hâle gelen modern sömürgecilik, sömüren ve sömürülen ülke arasındaki gelişmişlik farkı nedeniyle, sömürgeciliğe maruz kalan toplumlar üzerinde kültürel, sosyal ve ekonomik alanlar başta olmak üzere birçok açıdan derin ve geri dönmesi güç izler bırakmıştır. Sömürgeciliğin bu dönemdeki gelişimi ve yayılımı coğrafi keşiflerle ilgilidir. Değişen dünya düzeni, savaşlar ve diplomatik kararlar çerçevesinde ismi ve uygulayış şekli büyük ölçüde değişen sömürge kültürü, geleneksel yapısıyla büyük ölçüde bitmiş olsa da izleri ve yaşanılan dönemde yitirilen hafızasıyla 21. Yüzyıla kadar gelmiştir. Tarihte sömürge kültüründen en fazla etkilenen bölgelerinden biri de Afrika kıtası olmuştur. 2. Dünya Savaşı sonrası ağır tahribat ve sömürgelerdeki dekolonizasyon hareketlerine bağlı olarak Avrupa devletlerinin başını çektiği sömürgeci devletler, Afrika ve dünyanın çoğu yerinde olan sömürgelerini bırakmak zorunda kalmıştır. Fakat sömürgeciler, 2. Dünya Savaşı sonrasında da çeşitli yollarla sömürgeci politikalarını gizleyerek sürdürdüğü döneme Postkolonyal dönem adı verilmiştir.

Postkolonyal dönem, sömürgeci anlayışa karşıt fikirler sunan birçok teorisyen doğurmuştur. Bunlardan biri de sömürgecilik karşıtı fikirleriyle hem bir psikiyatrist hem de bir teorisyen olan Frantz Fanon’dur. Fikirleriyle 20. Yüzyıl düşüncesine yön veren Fanon, Siyah Deri, Beyaz Maskeler (1952) ve Yeryüzünün Lanetlileri (1961) adlı eserlerinde, sömürge kültürünün yalnızca ekonomik bir tahakküm olmadığını; aynı zamanda bireyin benliğine, kimliğine, psikolojisine ve toplumsal belleğine karşı yapılan ve derin yaralara sebebiyet veren bir şiddet biçimi olduğuna vurgu yapmaktadır. Fanon’a göre kolonyal düzen, bireyin sahip olduğu kültüründen ayırarak beyaz maskeler takmaya zorlamaktadır. Bu kollektif yabancılaşma değişen dönem ve kuşaklarla birlikte unutulmaya bırakılır ve geri dönülmez bir şekilde travma yaratmaktadır. Bu maskeler, önce bireyleri, ardından dili ardından tüm kültürü........

© Film Hafızası