Türkiye ekonomisinin son otuz yılına bakıldığında, tekrar eden kriz döngülerinin tesadüf olmadığını görmemek mümkün değil. Ekonomi büyürken dış kaynak girişlerine yaslanıyor, bu girişler yavaşladığında ise krizler kendini gösteriyor. Bu basit döngü, aslında daha derin bir yapısal mekanizmanın sonucu. Bu yapısal kırılganlıkları anlamak için yalnızca kısa vadeli ekonomik gelişmelere değil, Türkiye’nin küresel kapitalizme nasıl eklemlendiğine bakmak gerekir. Geç kapitalistleşen ülkelerdeki günümüz kapitalizmini anlamak için giderek daha fazla kullanılan bağımlı finansallaşma literatürü, tam da bu dönüşümün anatomisini sunuyor.

Bu yaklaşım, klasik bağımlılık okulunun merkez-çevre ülke ilişkilerini ele alış biçimini büyük ölçüde koruyor; ancak bu eşitsiz ilişkiye bakarken üretim bağımlılığı ile finansal bağımlılığı birlikte düşünerek daha güçlü bir açıklama çerçevesi oluşturur. Bugün yaşanan kırılganlıkların nedeni, üretim sürecinin ithalata dayanmasıyla, borçlanma mekanizmalarının dış finansmana bağımlılık üretmesi arasındaki bu karşılıklı beslenme ilişkisidir.

Yani ithalata bağımlı üretim yapısı dövize olan talebi artırırken, dövize erişim için borçlanma zorunluluğu üretim sürecini yeniden dışa bağımlı hale getiriyor. Finansallaşma bu nedenle sadece ekonomik bir süreç değil, toplumsal ilişkileri ve siyasal iktidar biçimlerini yeniden kuran bir rejimdir.

Bu yazıda bağımlı finansallaşma literatüründen hareketle Türkiye’ye bakılınca nasıl bir dönemlendirme yapılabilir sorusundan hareket edip, 1989 sonrasını dört döneme ayırarak incelemeyi önerdim. Yazıdaki dönemlendirme, daha önce meslektaşım Ali Rıza Güngen ile birlikte ortak yazdığımız bir akademik makalede zaten tartışılmıştı, bu yazıda bazı güncellemeler yaptım. Dönemleri daha kolay takip edebilmek için de tablo hazırladım.

Türkiye’de Bağımlı Finansallaşmanın Dört Dönemi (1989–2023)

İlk dönem 1989 ile 2001........

© Evrensel