İktisatçıların para politikasında bayılarak kullandığı kavramlardan biri de “imkânsız üçleme”. Bu kavramın varsayımlarını Türkiye’de irrasyonel şekilde test ederek boyumuzun ölçüsünü aldığımız için bugün size daha az bilinen, ama aynı ölçüde önemli başka bir imkânsız üçlemeyi anlatacağım: Dani Rodrik Hoca’nın önerdiği uluslararası politik iktisatın üçlemesi.

Dani Hoca’nın 2000 senesinde “Feasible Globalizations” (uygulanabilir küreselleşmeler) makalesinde önerdiği imkânsız üçlemesindeki unsurlar şunlar: (1) hiper-küreselleşme, yani mal, sermaye, işgücü ve verinin neredeyse sınırsız dolaşımı, (2) ulus devlet, yani devletlerin kendi ekonomik politikalarını belirleme hakları, (3) demokrasi, yani vatandaşların kendilerini etkileyen politikalar üzerinde söz sahibi olması. Dani Hoca, bu üç unsurun aynı anda hayatta kalamayacağını, bu nedenle sistem kurarken bu üçünden ikisini seçmek zorunda olduğumuzu söylüyor. Yani hem küresel ekonomiye tamamen entegre olayım, hem ulus devlet olarak ayakta kalayım, hem de demokratik olayım diyemezsiniz. Avrupa Birliği’nin son yıllardaki dönüşümü bu imkânsız üçlemenin canlı laboratuvarı niteliğinde. Gelin şimdi be meseleye Avrupa özelinde biraz daha yakından bakalım.

Aslında ikili kombinasyonlardan oluşan üç temel senaryo var: Birincisi, küresel iyi yönetişim. “Avrupa Birliği ideali” bu senaryonun bir iyi provasıydı. Bu yönüyle federal Avrupa projesi, ulus devlet iradesinin demokratik biçimde işleyen ulusüstü bir güce devredilerek küresel sisteme eklemlenme çabası. İkinci senaryo ise “altın deli gömleği”. Bu senaryoda küresel sisteme dâhil olurken ulus devleti koruyorsunuz. Fakat bu sefer de sadece uluslararası sermayenin istediği politikaları takip ediyorsunuz. “Piyasalar bunu istiyor” deyince iş bitiyor, para geliyor. En iyi örneği, 2010’lardaki Yunanistan. Güya sosyalistlerin iktidarda olduğu bir meclisleri vardı ama sadece IMF ve Brüksel’in söylediklerini yapabiliyorlardı. Üçüncü senaryo ise aslında 1945’ten 1980’lere........

© Ekonomim