Kayıt dışı istihdam, ülkemizin ekonomik ve sosyal yapısını olumsuz etkileyen en önemli sorunların başında gelmektedir. Bu çerçevede, gerek Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), gerekse diğer ilgili Devlet kurumları tarafından sorunun önüne geçebilmek için çeşitli denetim ve teşvik mekanizmaları uygulanmaktadır.

Kayıt dışı istihdam, işçilerin SGK’ya hiç bildirilmemesi veya eksik bildirilmesi (çalışma günü ve ücretlerin tam gösterilmemesi) şeklinde gündeme gelebilmektedir. Bu tür bir istihdam biçimi, hem çalışanları sosyal güvenlik haklarından (emeklilik, sağlık vd.) yoksun bırakırken, hem de devletin vergi ve sigorta primi gelirlerinde büyük kayıplara neden olmaktadır.

Kayıt dışı istihdam genellikle aşağıdaki şekillerde görülmektedir.

-Tamamen kayıt dışı çalışma: İşçinin hiçbir şekilde SGK’ya bildirilmemesi.

-Eksik gün veya düşük ücretle bildirim: İşçinin daha az gün veya daha düşük maaşla sigortalanması.

-Mevsimlik ve geçici işçilerin bildirilmemesi: Bu uygulama daha çok tarım, inşaat ve turizm gibi sektörlerde yaygındır.

-Yabancı işçilerin izinsiz çalıştırılması: Özellikle düşük vasıflı iş gücünün yoğun olduğu sektörlerde sık rastlanmaktadır.

Dolayısıyla, kayıt dışı istihdamın azaltılması, hem işçilerin haklarının korunması ve devletin gelir kaybının önlenmesi, hem de işverenler arasındaki haksız rekabetin önlenmesi açısından kritik önem taşımaktadır.

2008 Sosyal Güvenlik Reformu ve kayıt dışı istihdamla mücadelede alınan önlemler

2008 yılında sosyal güvenlik reformu kapsamında yürürlüğe konulan 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile kayıt dışı istihdamın önlenmesine yönelik birçok yeni düzenleme yapılmıştır.

Belli başlı düzenlemeler aşağıda özet olarak belirtilmiştir.

-Tek çatı sistemi: SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı birleştirilerek prim ödeme sistemi kolaylaştırılmış ve kurumsal kapa

-Teşvik ve destekler: İşverenlere sağlanan sigorta prim teşvikleri ile kayıtlı istihdam özendirilmiştir.

-Denetimlerin artırılması: SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı teftiş kurulları birleştirilmiş, ihdas edilen Sosyal Güvenlik Denetmenliği kadrosu ile il teşkilatlarının sahadaki denetim etkinliği artırılmıştır. Yine, İl/Merkez Müdürlüklerinde kurulan Kayıt Dışı İstihdam ile Mücadele (KADİM) Servislerince çeşitli kurum ve kuruluşlardan temin edilen veriler çapraz kontrole tabi tutularak denetime gerek kalmadan kayıt dışılık tespitinde süreklilik ve etkinlik sağlanmıştır.

-Sigortalı çalışmanın teşvik edilmesi: Çalışanların bilinçlendirilmesi amacıyla farklı platformlarda eğitim ve bilgilendirme kampanyaları yürütülmüştür.

-Meslek kodu uygulaması: İşverenlerin işçileri doğru meslek koduyla bildirmesi zorunlu hale getirilerek, meslek ve ücret karşılaştırmasına dayanan risk analizine göre riskli işyeri ve sektörlerin denetimi önceliklendirilmiştir.

-Elektronik denetim sistemleri: Teknolojik gelişmelerden yararlanılarak risk analizine dayalı sektörel denetimlere başlanılmıştır.

2008’den itibaren kayıt dışı istihdam oranlarının seyri

2008 yılından itibaren yürürlüğe konulan yasal ve idari düzenlemeler sayesinde kayıt dışı istihdam oranında ciddi bir düşüş sağlanmıştır.

Bu çerçevede, 2008 yılında C,5 seviyesindeki kayıt dışı istihdam oranı 2024 yılı dördüncü çeyrek itibariyle &,3 seviyesine inmiştir.

Bu veriler bize, 2008’den itibaren 16 yılda kayıt dışı istihdam oranında 17 puanlık düşme sağlandığını göstermektedir.

SGK’nın 2024 yılında kayıt dışı istihdamla mücadele kapsamındaki faaliyetleri

Kayıt dışı istihdamla mücadele kapsamında SGK’nın 2024 yılındaki faaliyetleri Sosyal Güvenlik Kurumu Faaliyet Raporunda detaylı........

© Ekonomim