Yirminci yüzyılın özellikle ikinci yarısından itibaren dünyada, gerek ekonomik gerekse siyasal anlayış yönünden büyük dönüşümler yaşanmaktadır. Dijitalleşme ve iletişim alanındaki hızlı ilerleme çok şeyi değiştirecek gibi görünmektedir. Ekonomik faaliyetler hızlanmış ve çeşitlenmiş; teknolojik gelişmeler yepyeni fırsatlar yaratmış ve ufuklar açmıştır. Devlet ve kamu yönetimi anlayışı da klasik anlayıştan farklı hale gelmiştir.

Değişim sadece kamu kesimini etkilemiş değildir. Özel kesimin temel unsuru olan işletme yönetimi anlayışında da çağdaş gelişmelere paralel değişiklikler olmuştur. İşletmeler büyüdükçe yönetimi güçleşmiş, çok uluslu şirketlerin ortaya çıkıp yaygınlaşmasıyla birlikte yönetim karalarının oluşumunda muhasebeden alınan güvenilir bilgiye olan ihtiyaç artmıştır. Güvenilir bilgi ise bağımsız denetimi ile mümkündür.

Kartalkaya otel yangınında, 2023 yılı şubat ayında meydana gelen depremlerde ve uçak kazalarındaki can kayıpları ve kaybedilen varlıklar mali kontroller yanında fiziki ve yerinde denetimlerin yapılmasının ne kadar önemli olduğunu bize göstermiştir.

Denetim, gerek teorisi ve uygulamasıyla, gerekse kurumsal yapısı ve niteliğiyle son yarım yüzyılda büyük bir dönüşüm içerisine girmiş­tir. Bu dönemde özellikle batıda, demokrasinin kurumsallaşması ve kökleş­mesi, denetim olgusunu yönetimin en önemli unsurlarından birisi haline getirmiştir. Bu dönemde, gerek özel kesimde gerekse kamu kesiminde denetim kurumsallaşmış ve önemi anlaşılmıştır.

Günümüzde denetim, sistemin temel unsurlarından biri haline gelmiştir. Öyle ki denetimin yasama, yürütme ve yargı şeklindeki üç­lü erkler sisteminde dördüncü bir erk olup olmadığı konusu tartışma alanı bulmuştur.

Günümüzde gerek kamu yönetimi gerekse işletme yönetimi için denetim çok önemli bir yere sahiptir. Rasyonel kararlar alınması, ulusal ve uluslararası ekonomik alanlarda rekabet edilebilmesi denetlenmiş, güvenilir verilerin kullanılmasını gerektirir. Kamu kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde kullanılması için de gerek iç kontrol ve iç denetim gerekse dış denetimler çok önemlidir.

Denetimin temel amacı, var olanı ortaya koyup olması gerekenle karşılaştırmaktır. Bu niteliğiyle denetim, standartlara ve yasalara uygunluk arayışı olarak tanımlanabilir. Klasik yaklaşımlarda denetimin birincil işlevi, hata ve yol­suzlukların önlenmesi olarak değerlendirilir. Bunun yanında günümüzde, doğru, güvenilir ve karşılaştırılabilir bilgiye ulaşmak sağlıklı ekonomik kararlar almak için de denetimler gereklidir.

Dünyada değişen bu anlayışa paralel olarak ülkemizde de kamu yönetimi alanında 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi Kontrol Kanunu kabul edilmiştir. Kanunla kamu kaynaklarının tanımlanmış standartlara uygun olarak etkili, ekonomik ve verimli kullanılması gereği öne çıkarılmıştır. Ayrıca, 5393 Sayılı Belediye Kanunu’nda yer alan düzenlemelerle mahalli idarelerde -belediyelerde denetim faaliyetlerinin nasıl yürütme esasları belirlenmiştir.

Gerekli kontrol ve denetimlerin sağlanası amacıyla iç kontrollere önem verilmiş ve iç denetim birimleri oluşturulmuştur. Ayrıca bakanlıklarda teftiş veya denetim kurulları mevcuttur.

Etkin ve bağımsız bir denetim, kamu yönetiminin kalitesi ile ilişkili olduğu kadar, kamu yönetiminin demokratik niteliği ile de ilişkilidir. Halk, secimler aracılığıyla kolektif sorunların çözümü için kamu politikaları üretme yetkisini temsilcilerine devrederken, temsilcileri ise bu politikaların uygulanması yetkisini hükümete ve bürokrasiye devrederler. Ancak Parlamentoların günümüzde devrettikleri bu yetkinin kullanımını yeterli bir şekilde denetleme olanakları oldukça sınırlıdır. Bu nedenle Parlamento adına yapılan Sayıştay denetimi gibi denetimler önem taşır.

Sayıştay'ın yanı sıra, birçok ülkede oluşturulmuş olan Ombudsman kurumu da özellikle insan hak ve özgürlüklerinin sağlanmasında önemli bir demokratik........

© Ekonomim