David R. Henderson*

Lisans düzeyindeki mikroekonomi derslerinin gözde bir konusu piyasa başarısızlığı sorunudur. Ne yazık ki, kavram doğru olsa da, pek çok insan hatta iktisatçı bu konuda şu üç şekilden birinde yanılmaktadır. Birincisi, onlar gerçekte hükümet müdahalesinin sonucu olan problemleri çok defa piyasa başarısızlığına atfetmektedirler. İkincisi, iktisatçılar sık sık ‘’masabaşı iktisadı’’ yapma tuzağına düşmekte ve piyasa başarısızlığı olarak adlandırdıkları şeylerin bir kısmının çoğunlukla piyasa başarıları olduğu gerçek dünyaya bakmayı ihmal etmektedirler. Üçüncüsü, iktisatçı olmayanlar ve iktisatçılar, bazen piyasaların herhangi bir devlet müdahalesi olmadığı halde iktisatçının idealini gerçekleştiremediği örneklere işaret edebilirler ama onlar çok kere devletin/hükümetin nasıl çalıştığını hesaba katmadan, onun daha iyi yapacağı sonucuna varmaktadırlar.

Devlet/hükümet müdahalesinden kaynaklanan başarısızlıklar

İlk olarak, çok defa piyasa başarısızlığı denen durumlar gerçekte daha önceden yapılan hükümet müdahalesinin sonucudur. Kaliforniya’daki pek çok insanın ev veya otomobil sigortası bulmakta karşılaştığı günümüzdeki zorluğu düşünüz. Bu bir piyasa başarısızlığı değil, hükümet/devlet başarısızlığıdır, çünkü fiyat kontrollerinden ileri gelmektedir. Kaliforniya’da, fiyatlarını yükseltmek isteyen sigorta şirketlerine hayır deme yetkisine sahip olan bir sigorta komisyoneri vardır.

20 Haziran [2023] tarihli San Francisco Cronicle’daki uzun bir haberde gazeteci Claire Hao yazıyordu:

‘’Amerikan Sigorta Acenteleri Birliği icra direktörü Mike D’Arelli ‘’Gazetecilik kariyerimde hiçbir zaman bu kadar çok sigorta acentesi sahibinden ve tüketiciden umutsuzca otomobil veya konut sigortası satın almak istedikleri halde satın alamadıklarını duymamıştım’’ diye devam etti.

Geçen ay State Farm Sigortacılık şirketler grubu, eyalette sigorta bulma imkânının azalacağı endişelerine neden olacak şekilde, Kaliforniya’da özellikle yangın söndürmenin yüksek riskli olduğu alanlarda yeni ev alanlara poliçe yazmayı durdurduğunu ilan etti. Gazete AllState sigorta şirketinin yeni ev, aparman dairesi ve ticarî poliçeler yazmayı geçen yıl sessizce durdurduğunu da teyit etti’’.

Bu niçin oldu? Fiyat kontrolleri yüzünden. Hao yazıyor:

‘’Lara [Minnesota Ruhsat ve Düzenleme İşleri Departmanı] Mayıs 2020’den Ekim 2022’ye kadar otomobil sigortacıları için fiyat artış oranlarını onaylamadı ki [ABD’deki en büyük motorlu taşıt sigortası şirket] olan Progressive’in CEO’su bunu Kaliforniya’da işlerin yavaşladığının bir açıklaması olarak zikrettti’’.

Başka bir örnek: Amerika ve Kanada şehirlerinde insanlar alabilecekleri fiyatlarda konut bulmakta gitgide zorlanmaktadırlar. Bunu, birkaç örnek vermek gerekirse San Fransisko, Los Angeles, New York, Vancover ve Toronto’da görüyoruz.

Peki bu piyasa daha ucuz konut sağlayamadığı için mi oluyor? Hayır, bu oluyor çünkü emlak geliştiricilerinin konut inşa etmelerine izin verilmiyor. San Fransisko ve Los Angeles gibi yerlerde konut yapımı üzerinde on yıllardır var olan kısıtlamalar orta sınıf aileler için bile konut edinmeyi gitgide imkânsız hale getirmiştir. Bu kısıtlamalardan kurtulmak on milyonlarca Amerikalı ve Kanadalı için konut edinmeyi mümkün kılardı.

Bu da son bir örnek. Felmabat denen ilaç epilepsi tedavisinde kullanılır ama damar yoluyla kullanım için değil sadece ağızdan kullanım için onaylanmıştır. Kendisiyle konuştuğum kıdemli bir ilaç uzmanı olan Sol Steiner’a göre, bir inme’den sonra hastanın etkili olarak tedavi edilebileceği ‘’sekiz altın saat’’ vardır. Steiner eğer felmabat bu sürede damardan enjekte edilseydi inmeden kaynaklanan zararın yarı yarıya azalabilecek olduğunu söyledi.

Bu durumda hiçbir ilaç şirketinin öne çıkıp felmabatın damardan alınan bir biçimini üretmemiş olması bir piyasa başarısızlığıdır, öyle mi? Yanlış. Damardan alınan bir felmabat üretme izni için Gıda ve İlaç İdaresi’ne başvuran bir ilaç şirketi etkinliği sağlamak için yüz milyonlarca dolar harcamak zorunda olabilir. Fakat felmabatın patentinin süresi geçmiştir. Bu, eğer bir ilâç şirketi etkinliği göstermenin maliyetine katlansaydı, başka ilaç şirketleri generik felmabat ile........

© Diyalog Gazetesi