Makalenin amacı, Sevan Nişanyan’ın 2020 yılında yayınlamış olduğu Türkiye Yer Adları Sözlüğü adlı kitapta bulunan bazı yer adlarına dört yıllık bir gecikmeyle katkı vermek ve bu konuda bazı yanlışlara dikkat çekmektir. Bunun için de sadece bildiğimiz ve çalışma alanımız dâhilindeki yer adları üzerinde durulacaktır.

01. Isparta, 1159 yılı Kinnamos’ta Sarapata Mylonos, MÖ 500’ler Farsça Sparda [Yun. Lydia] geçer. İbn Bibi ve İbn Battuta Sparta derler. Mora’daki Sparta adı, muhtemelen Isparta adından alınmıştır. 1892’de merkez ilçenin adı olan Isparta, Hamidabad olmuş; 1926’da da hem merkez ilçe, hem de ilin Hamid olan adı Isparta yapılmıştır. Isparta adının Baris, Barida, İs Barida ile hiçbir ilgisi yoktur. Baris, Keçiborlu Kılıç köyü Farı örenidir.

02. Davraz dağı, Tauros dağı demektir. Viaros ile ilgisi yoktur. Tauros adındaki t-d, u-v, o-a, s-z olmuştur.

03. Yılanlı adı [Aksu-Anamas], bir aralık İlanlu olarak kullanılmıştır.

04. İslamköy [Atabey-Ağros], 1530 tarih ve 438 Nu. MVADI’de Kāfir köy zikredilir. Böcüzade, Rumların şehirde yerleşmeleriyle sonradan İslam iskân edildi der. Ağros adı, 1338 [1922]’de TBMM tarafından Atabey yapılmıştır.

05. Eğirdir için çıkıntı anlamına Akrotiri’den gelme Eğridir de, felek ve dönmekle ilgili Eğirdir adı da doğrudur. Ebû’l-Fidâ “Hamidoğulları’ndan Felekü’d-Dîn isimli bey bir şehir inşa ettirdi; ismini de Felek-bâr koydu ve harfleri kodlayarak bâd değil” bâr der. Kale anlamına olan bâr, zamanla bor olabilir. Zira b harfinden sonra gelen a harfi o harfine dönüşebilir. Eğirdir’in Felekiyye, Denizli, Laodikya, Lâdik, Laodise, Lykia, Hierakoryfitis gibi birçok adı var.

06. Bağören, Luma, Limmoşir, Leimmokheir, Ablistan, İlime, İlama, Phokai, Fuke, Aigai [MÖ 1000].

07. Barla [Parlais]: Yeni Truva [Neutrouja] [MÖ 1000], Eski Tralleis [MÖ 400], Seleukeia, Olbia, Antiocheia, Attaleia [MÖ 3. A.], Sart, Andronikopolis, Pithekas, Derebol/Tripolis [MÖ 11.-13. A.]. Boyalı önü Apameia [İzmir].

08. Gökçehüyük, 1844-45 Bonos, halk arasında Banıs söylenir. Banos, Avarlar’dan beri Türk adı [Kinnamos].

09. Gelendost adına üçlü kararnameyle 1930’da “t” eklenir], Leontos [Arslanlar] veya Goe Leontos [Büyüleyici Arslanlar] adından türemiştir. Ahmet İbn Kayıklıg’ın 907 yılındaki seferinde el-Leys [Arslanlar] zikredilir.

10. Afşar, 1530, 1944/50 Afşar. 11.-13. Asır Artake [?]; Kyzikos [Cyzicos], Kızık Bağları Aktaş örenine yerleşir. Afşar “İbrik Çukuru” mevkisinin adı, “obruk çukuru” adından bozulmuş olmalıdır. Zira bölgede pek çok obruk var.

11. Bağıllı, 1530, 1570 Bağlu, 1944/50 Bağlı. Eski [Vetus] Beudos ise Afşar ile Bağıllı civarına yerleşir.

12. Balcı, 1530 Balcı. Balcı çiftliği, Salih, Hafız İbrahim Demiralay ailesinin çiftlik çalışanlarınca tekrar köy olur.

13. Keçili, 1530 tarih 438 Nu. MVADI’de var. Boşalan köye, 20. Asrın başında Karaçakal aşireti iskân edilir.

14. Köke, 1530 Köke. Köke adı muhtemelen 13. Asır, Nogay’ın oğlu Goke ile ilgilidir [Pahimeris].

15. Madenli, 1530 tarih 438 Nu. MVADI’de hatalı olarak Kütrenek [Kötürnek olacak] okunmuş. Komşu köylerin Kötürnek, Kötü-örnek diye şaka etmesi üzerine 1955 yılında Çataklı, 1956’da da Madenli yapıldı. Alexiad, s.480’deki Kotoiraikia Kötürnek olup, Remsi Hellespontus’da gösterir. Sevan’ın Yunanca dediği Kotoiraikia için B. Umar Helen dilinden değil der. Kötürenek, Türkçe yükseltilmiş, kaldırılmış, yâni kale demektir. El-İdrîsî’de [1100-1165] [Hısnu’l-Meclis], yâni toplantı kalesi; İbn Hordazbih’te [847] el-Alemeyn [iki işaretli] kaydedilir. Kötü-ternek veya Kötürnek DLT’ye göre “toplantı damı” [toplantı kalesi] demek olabilir. Kötür, Kötür/Kotur kalesi, Kötürün Hanı gibi yer adları var. 1176 Miryokefalon harbinde Sultan Kılıcaslan’ın karargâhı buradadır ve Sultan için “kötürüm” denilir. Rahmetli babam, “bizim köyü kuran adam kötürümmüş” derdi. Hâlbuki köyün tarihi MÖ 3000’lere kadar gitmektedir. Sevan’ın Şarkîkaraağaç dediği Hadrianopolis Kötürnek’tir. Koterinus [Ahmed], 1245’lerde Selçuklu’ya burada isyan etti. Hadrianoutherai, Adrianople, Akhyraous, Akharaka, Kharax, Alexandır Kharax, Trajanopolis ve Carabba [İbnü’l-Esîr] gibi adları kaydedilir. Amorion’un 47/44 mil şarkı ve ana tanrıça Kybele ile ilgili Pessinus da burası olmalı.

16. Yenice köy [Yeñice]. Pion Tepesi [Yağ saklanan Tepe], Tzybritze, Cybrilcymani, Yağcı Sivrisi, Bet-Toman [Beth Thomas], Didymai, İki Tepe kalesi, Ginglarion, Chateau Cingulaire, Kelainai Hisarı, hepsi Yeñicesivrisi’dir. Kelainai [Keleneus] de Yeñicesivrisi ile Kemer Boğazı arasındadır. Sevan Hoca bunları daha iyi yorumlayacaktır.

17. Yenice Derbendi, Zybrize Clisura, Sybrize, Kleisoura ve Taurokomos [Toros Geçidi], hepsi aynı yer.

18. Kemer Boğazı: Hellespontus, Firikya Hellespontia, Firigos Boğazı, Kibotos, Myriokephalon [binlerce su gözü olan yer: Kırkgöz], Meltinis [Malatyalı: Battal Gâzî] Bölgesi. Bu boğazdaki ırmak üzerinde bulunan köprünün, Yenice Köyü Köprüsü, Zompos [kambur/ kemer: Kibotos] ve Pontogefyra [Boğaz Köprüsü] gibi adları var.

19. Kemer Boğazı’ndaki ırmak derindir [Bathys Rhyax]; burgaç, eğrim veya anaforlar yaparak akar [Anna, 1996: 442], zira ırmak yatağında eğrimler [katabatara] var. Bugün dahi gölde çok sayıda eğrim var [Kâtip Çelebi].

20. Gümüşgün [Gönen] için Aporidos kome yanlıştır. Aporidos kome, Kemer Boğazı’nın batı yakasındadır.

21. Keçiborlu, Uluborlu adına kıyasla “küçük borlu” olabilir. Farı [Baris] öreni, Keçibolu Kılıç köyündedir.

22. Kaplanlı [Keçiborlu] adının evveli Eber. Eber adının Sevan’ın da dediği gibi Ebraïke ile hiçbir ilgisi yoktur.

23. Senirkent, dağ eteği veya señir [sınır] ile ilgilidir. 12. Asırda Bizans sınırındadır. Semerkant da derler.

24. Akkeçili, 1530 tarih 438 Nu. MVADI’de Akçakeçili zikredilir. Aporidos-kome, buraya yakın olmalıdır.

25. Başköy, İbn Hordazbih [847] ve 1530 tarih, 438 Nu. MVADI’de Belisiye, halk arasında Bisse söylenir. A. Nimet Kurat, Bisse, bir Peçenek adıdır der. 10-11. Asırlarda bölgede çok miktarda Peçenek vardır.

26. Garib, garp [batı] anlamınadır. 847’de Karyetü’l-Harab [Arapça karşıt köyler] geçer. Şimdi göl altında kalan Kemer Boğazı’ndaki ırmağın şarkı Asya, garbı ise Avrupa’dır. Yâni batı [Avrupa], doğunun [Asya] karşıtıdır.

27. Gençali, Böcüzade’de Genceli yazılır [1906]. Koyungözü Baba burada yatır. Eski Genceli, Bozdurmuşbeli ve Bizans Askerî Yolu üzerindedir. Gordou Komi, Juliopolis, Boulgarophygon, Basileon, Basilio ve Kinnaborion gibi isimler bu civara yerleşirler. Firikya Salutaris’teki Kinnaborion Geneli olamaz. Basileon Gölü Hoyran Gölü’dür.

28. Uluğbey: MÖ 1400 Millavanda [Uluğbey’in 4 km güney-batısı], MÖ 320 Antigonia, MÖ 300 Nikeia, MÖ 189 M. Vulso Lagoen, 10.-13. Asır Nikopolis, Nikaia, Küçük İznik, Lampe, Dristra, Plyristra, Nimphaion, Pentapolis, Pentakheir, Stektorion, Eukhaita, Dorostolon, Theodoropolis. Buradaki Sosandra manastırında iki imparator yatır. İlegüp, Ulugüp, Uluköy, Çanlı-kilise, İt-kara ve Işıklar [Φωτα/ Phòta?] gibi onlarca adı var.

29. Yassıören, Yassıviran, Tzamandos, Tymandos, Tablonda, Malagina, Rumların Melangeia’sı [12. Asır].

30. Şarkîkaraağaç, Kara-yığaç, nâmı diğer Oğrak Türkleri tarafından kurulmuştur. 847’de Mercü’ş-Şahm, yâni Akça [kale] çayırlığı; 10. Asırda Şekend, Selenkendi, Silindi, 15. Asır Akça-kale, Karaağaç, Yalvaç Karaağacı. 838 yılı Uluborlu’dan sonra Anatolikon [Asya] Eyaleti merkezi oldu. 1402 Timurlenk’in oğlu Şah Ruh burada kışladı.

31. Arak, 1944/50 Arak, 1842 Arak. Tekmorion yazıtlarındaki Reko-kome olabilir (Remsi, 1960: 462).

32. Başdeğirmen, 1842 Uğras, 1530 Ovras, 1114 Aorata [Alexiad], MÖ 1400’ler Aura [Hitit metinleri].

33. Çiçekpınar, 1944/50 Donarşa, 1530 Tunaşah [yanlış okuma], 1842 Doñarşa. Doñar-şah olmalıdır.

34. Göksöğüt, 1950 Nudra; 1842 Nudura; 1530 Nudra, 438 Nu. MVADI Lodre [Todre] yanlış okunmuş. Kiepert 1912’de Nudura adını hatalı olarak Mudura yazar ve Sevan Hoca da hatalı olarak Yunanca der.

35. Yakaemir, 1842 Yakaemir, 1530’da Yaka-Eymür. Halk Yakambir olarak söyler.

36. Yukarıdinek, Uludinek değil, Ulvidinek yâni Yukarı Dinek demektir. Halk Yukarı Dinek der.

37. Uluborlu, Ulu bar-lı, yâni Ulu kaleli. Borlu adı kanaatimce “bar = kale” adından türemiştir. Davros adındaki a’dan sonra gelen o’nun a’ya dönüştüğü gibi, b’den sonra gelen a ise, o’ya dönüşür. Amorion, Ammûriye, Mordion, Mordiseum, Mordieaum, Margium, Apollonia [MÖ], Sozopolis, Borglu, Barglu, Burgulu, Becene, Bitzina [Alexiad], Cirimbolu, Metropolis, Vispania. Amorion adı, Mordion adından dönüşmüş olabilir.

38. İleydağı için Eldere demek yanlıştır. Eldere ve Çapalı Dinar’a bağlıdır. MÖ 189 M. Vulso: Khelidonia [Yun. Kırlangıç], 13. Asır Kouboukleia, 16. Asır İleyler, 1947/49 İleydağı.

39. Popa çayı adları: Papa,........

© Dikgazete.com