Har.2: Eğirdir ve Beyşehir göllerindeki coğrafî değişim, tarihî yollar, bölgeler, kentler, dağlar ve ırmaklar.

Bu makalenin amacı eski Pessinus kentinin yerini tartışmaktır. Malûm Sakarya ve Kemer Boğazı’ndaki olmak üzere iki Sangarios vardır. Zompos köprüsünün Kemer Boğazı’ndaki köprü olması, buradaki ırmağın Sangarios olduğuna dair mühim bir delildir.

Anayol [Kıral Yolu] üzerinde bulunması gereken Pessinus, Kemer Boğazı’ndaki Sangarios’un kaynakları yanındaki Sangia köyüne [Yenice köyü Sarnıç Alanı] 150 stadion uzaktaki ve Amorion [Uluborlu] ile birlikte Firikya ve Galatia Salutaris bölgesindeki Kötürnek köyü olmalıdır. Livius’a göre Sangarios’un kaynakları Adoreus dağındadır. Pessinus’taki Gallos Nehri, hiçbir zaman Ballıhisar’daki kuru dere olamaz.

Açar Kelimeler: Pessinus, Amorion, Sangarios, Sangia, Adoreus, Firikya Salutaris, Galatia Salutaris.

Makaleye başlarken bugünkü Eğirdir Gölü’nün yaklaşık 500 yıl evveline kadar Hoyran ve Eğirdir olmak üzere iki ayrı göl olduğunu, iki göl arasında suları Hoyran’dan Eğirdir’e [kuzeyden güneye] doğru akan, ağzı kaynağına yakın [seyri kısa], suyu bol, derin bir ırmak bulunduğunu hatırlatıyorum. Bu ırmağa Marsyas ve Orgas gibi iki ırmak daha karışır ve bu üç ırmak, Arzava döneminden beri üç bin yıllık tarih içinde muhtelif adlar almışlardır. Kıral Yolu veya Anayol, iki göl arasındaki bu ırmağı Kemer Boğazı’nda bir köprüden geçmektedir.

Eski Eğirdir Gölü için Anna, “şimdi Ozolimne dediğimiz göl, Yüz Tepeler denen yerin ötesindedir ve ırmakların en uzunları, en bol su getirenleri oraya boşalır; yüzeyinde çok sayıda büyük taşıma gemileri gider gelir, bu da gölün ne kadar derin olduğunu gösterir. Ona Ozolimne denmesi, sağlığa zararlı ve tiksindirici kokular yaydığı için değildir; tersine, vaktiyle bu göle, günlük konuşma dilinde Ouz [Uz/Oğuz] denen Hunlar’dan bir ordu gelip, onun kıyılarında konaklamıştı; o günden beri, bu göle Ouzo-Limne denmiş, kuşkusuz adın içinde u sesi de varmış” der. Strabon da “Laodikya ile Apameia arasındaki göl denize benzerse de yer altından gelen pis bir koku çıkarır” der (Anna, 1996: 225; Strabon, 2009: 87) [bk. Pîrî Reis haritası, Har.1 ve Madalyon resmi].

Strabon, biri malûm Sakarya, diğeri Halys, Menderes, el-Battal ve sair birçok adı bulunan Kemer Boğazı’ndaki ırmak gibi iki Sangarios nehrinden bahseder, ama iki Sangarios’tan bahsettiğini bilmez. Marsyas, Çine çayı olmayıp, Yenice Sivrisi ve Çirişli dağı eteklerinden kaynayan, çok kısa bir yol aldıktan sonra iki göl arasındaki Menderes’e dökülen ırmaktır. Akharaka’dan geçen ırmak ise Menderes değil, Akharaka’nın ırmağı, Gallos ve Orgas gibi adları olan Yalvaç veya Örkenez çayıdır (Strabon XII.3.7-5.3-8.15; Ramsay, 1960: 120).

Aleksios’un 1116 yılı son seferinde Santabaris, Polibotos, Kedrea [Kidros], Amorion, Poimanenon, Zompè [Zompos], Kırk Martyrs ve Mesanakta hisarı adları zikredilir (Anna, 1996: 488-492). Buradaki Santabaris Afyon; Polibotos Bolvadin; Kedrea Arızlı; Amorion Uluborlu; Poimanenon Garip köyü yakını; Kırk Martyrs Hoyran Gölü; Mesanakta Genceli; Zompè, iki Osmanlı belgesine göre Firigos Boğazı’ndaki Yenice Köyü Köprüsü. Bu iddia, İbn Hordazbih ve el-İdrîsî’nin verdikleri, birer Roma yolu olduğu anlaşılan durak ve yol mesafeleriyle de tasdik edilir.

Tarihçi Kelene [Kelainai], Apameia, Laodikya, Alaşehir, Tralleis ve sair birçok kentin yeri hakkında yanılmıştır. Kelene hisarı, Kemer Boğazı’nın sekiz km şarkındaki her yanı dik bayır [iki tepe kalesi] Yenice Sivrisi (Arrianos, 1945: 66); Apameia Kemer Boğazı’nın 6-7 km güneyi; Laodikya Eğirdir; Alaşehir Yalvaç hisarı; Yeni Truva [Eski Tralleis] Barla olup, bunlar gibi daha birçok kent hatalı yerleştirilmiştir. Amorion olduğu iddia edilen Hisarköy ile Uluborlu arasının Emirdağ, Bolvadin, Çay ve Bozdurmuşbeli üzerinden yaklaşık 162 km gibi bir mesafe olduğunu görünce Pessinus için de yanılmış olabileceklerini düşündüm. Hamilton’un, Amorion hakkında yanıldığı gibi, Texier de Pessinus için yanılmış olmalıydı. Strabon XII.3.7’de zikredilen Gallos, mühim bir nehir olup, bu Ballıhisar’daki kuru dere olamaz. Strabon, Sangarios nehrinin kaynakları Pessinus’a 150 stadion uzaklıkta Sangia köyü yakınları derken, Livius [Livy, öl. MS 17] ise, Adoreus dağından doğduğunu söyler (Ünsal, 2012: 215).

Pessinus hakkındaki tartışmanın kolay anlaşılması için düşüncelerimi maddeler halinde sıralamak istiyorum:

1. Zompos, Kemer Boğazı’ndaki Yenice Köyü Köprüsü olduğuna göre, buradaki ırmak Sangarios’tur. Bu nehrin kaynakları, Kemer Boğazı-Akbük mevkiindedir. Akbük’ün iki-üç km şarkı ve Çirişli dağının güney eteğindeki Sarnıç Alanı’ndaki ören, Strabon’un zikrettiği Sangia köyü olmalıdır. Sangia ile Anayol [Kıral Yolu] üzerindeki Kötürnek arasındaki mesafe 150 stadion [27 km] olup, Pessinus, tam olarak Kötürnek köyüne yerleşir [Strabon XII.3.7].

2. İbn Hordazbih ve el-İdrîsî, Kötürnek [el-Alemeyn, Hısnu’l-Meclis] ile Kemer Boğazı’ndaki Sangarios [Ābrū Mesmâne; Medinetü’l-İndosyâne] arasını 20 mil [30 km] verirler ki, Strabon XII.3.7 ve mevcut hâl doğrulanır.

3. Livius, Sangarios’un kaynakları Adoreus dağından doğar derken, Strabon ile çelişmez. Zira, Dindymon, Athos, Sigriane ve Killene gibi adları olan Çirişli dağı,........

© Dikgazete.com