Har.1: Çirişli [Sigriane] Dağı, Kıral Yolu, Yenice Derbendi, Marsias [Marsyas] veya Bigadiç nehri, Müslümanlar Mezarlığı, Kelene Hisarı.

Makalenin amacı, 1530 tarih, 438 Nu. MVAD I’deki Dizdâr-yeri veya Çatakoğlu mezrası ile Miryokefalon kalesi arasındaki ilişki nedeniyle Kemer Boğazı civarındaki mâzi ve Maziye’yi hatırlamaktır. Başka bir ifadeyle bölgenin bu günü ile geçmişi arasında köprü veya köprüler kurmaktır. Zikredilen Dizdâr-yeri mezrası, Uluborlu kazasına tâbi Akça-keçili köyü hududu ve Kemer Boğazı’nda bulunmaktadır. Boğazın bir adı da Peçenek Boğazı’dır.

Açar Kelimeler: Mâzi, Maziye, Marsia, Bigadiç, İpsos, Aura, Aorata, Apasa, Ayapa Pınarı, Hayl Sahrası, Atçayırı.

Tarihte, ülkeler arasında hudut olan mukaddes ırmak ve Anayol ile Askerî yolların kavşağında bulunan Kemer Boğazı ve çevresinin tarihî hep yazılmıştır. Yeryüzü bakımından kalkerli ve tektonik yapıdaki bölge, birçok deprem ve yer sarsıntısına rağmen, insanoğlu için bir cazibe merkezi olmuştur. Zira bölge canlıların yaşaması için gerekli tatlı su ırmakları ve göllere, ziraat için verimli topaklara, hayvancılık için bol otlaklı ovalara ve her türden ağacın yetiştiği dağlara sahiptir ve hatta bu dağlarla çevrilidir. Göller Bölgesi adlandırması ve Toros Dağları veya Toroslar, ifade etmekte zorlandığım şeyleri açıklamaya yeter sanırım. 16.yy’da meydana gelen bir coğrafî değişim sonucu, Kemer Boğazı bölgesinde kaybolan mazinin izlerini, günümüze ulaşmış bazı yer adlarıyla, tarihî metinler arasından çıkarmaya çalışacak; bölgede vukû bulmuş bazı olaylarla ilgili kayıtları yorumlamaya çalışacağım.

Başlıktaki madalyon resmi Eğirdir Gölü’ndeki coğrafî değişimi, Hoyran ve Eğirdir göllerini, iki göl arasındaki ırmağı, bu ırmağa dökülen Marsyas ve Orgas ırmakları ile Anayol’un [Kıral Yolu] üzerinden geçtiği Yenice Köyü Köprüsü ve iki tepeli Yenicesivrisi ile de her yanı dik bayır Kelene [Kelainai] Hisarını göstermektedir. R.1 ise Anamas Dağları, Eğirdir Gölü ve Marsyas [Bigadiç] ırmağı ile ırmağın tam görülmesini engelleyen Müslümanlar Mezarlığı’nın [Miryokefalon Şehitliği] bulunduğu 972 rakımlı Koru Tepeyi gösteriyor [bk.Har.1; R.1].

1501 tarih, 0994 Nu. TTD, s.93: “Afşar kazasına tâbi Maziye karyesinde Firigos Boğazı’nda gemi hâsılından 500 [akçe]” şeklinde bir arşiv belgesi var. 23 L 1116 [18.02 1705] tarihli Isparta Şeriyye Sicilinde de özetle: Afşar kazası, Yenice, Maziye ve Ilgın karyeleri ile Bigadiç nehri ve denizin zikredildiği, “Bundan 93 sene evvel 26 Kasım 1614’de zikredilen Maziye karyesi harap olup, ahalisi perişan olduklarından yurdumuz olan Yenice nâm karyemize geldiler. Aramızdaki ahdü misak gereği hayvanlarımızı Maziye köyü otlaklarında yayar, Bigadiç nehrinde sulardık. […] Ayrıca deniz mürur eden [gölün bastığı] Maziye köyünün avarız hanelerinin vermesi kararlaştırılan padişah vergilerini öderdik” şeklinde bir arşiv belgesi daha var [Isparta Ün Dergisi, s.1743, Neşet Çağatay, sadeleştiren Prof. Dr. Kâzım Yaşar Kopraman] (Cebeci-Topraklı, 2018: 18-19).

Bu iki belgede zikredilen Maziye, Tekmorion yazıtlarında, “Aurelius Zoticus, Menelaos'un oğlu, bir Marsia'lı hakem idi” şeklinde zikredilen Marsia olmalıdır [Ramsay, 1960: 458, 461, Xenoi Tekmoreioi, Yalvaç-Kundanlı]. Zira Kundanlı ile Marsia arasında kuş uçumu 23-24 km mesafe vardır.

Har.1: Çirişli [Sigriane] Dağı, Kıral Yolu, Yenice Derbendi, Marsias [Marsyas] veya Bigadiç nehri, Müslümanlar Mezarlığı, Kelene Hisarı.

Yukarıdaki belgede zikredilen Bigadiç nehri, Firikyalı çoban Marsyas ile ilişkilendirilen Marsyas suyudur. Zira nehir, Marsyas adını, kaynaklarına yakın Marsia adlı yerleşimden almıştır. Marsia, Türkler tarafından Maziye adına dönüştürülmüş olmalıdır. Eğirdir Gölü’nün çekilmesiyle Marsia [Maziye] köyü kalıntıları meydana çıkmış bulunuyor. Bigadiç adı ise Mazı [Maziye] Bağları veya Akdağ Bağları mevkiindeki Bigadiç adlı pınarda; Maziye [Marsia] adı ise Mazı [Maziye] Bağları ve Mazı Yazısı [Maziye Ovası] mevkii adlarında hâlâ yaşamaktadır [bk.Har.1, R.2].

Akdağlı İbrahim Günaydın, “ırmağı besleyen en büyük kaynak, DSİ pompa binası altındaki mağaradadır; DSİ pompa binasını bu sebeple buraya kurdu; mağaranın ağzı inşaattan çıkan kaya hafriyatının altında kaldı” dedi. Bir Yunan efsanesine göre Çoban Marsyas’ın derisinin asılı olduğu mağara, işte bu mağaradır. Bu nehrin kıyısında bir mevkiin adı Yenişar-harımı olup, nehir burada Yenişar-ābı adını alır. Kemer Damları sâkini merhum Mevlüt Erdal, pompa binası önünde bir değirmen taşı var derdi. Şu günlerde ırmak kurumuş ve su kaynaklarının bulunduğu yerlerde su birikintileri kalmıştır. Irmak yatağında bir değirmen taşına ait, bir çember demiri bulmuşlar [bk.R.3-4].

R.2: Göl altından çıkan Maziye köyü enkazı.

R.3: DSİ pompa binası önü: DSİ’ler, Gelen. BB, RT, Gzt. M A.Ç,

R.4: Değirmen taşı [?] çemberi.

1501 tarih, 0994 Nu. TTD, s.93: “Afşar kazasına tâbi Maziye karyesinde Firigos Boğazı’nda gemi hâsılından 500 [akçe]”

1530 tarih 438 Nu. MVAD I, Uluborlu kz. Akça-keçili karyesine tâbi Firigos [Frenkeş hatalı okuma] mezrası var.

Firigoslar, bugün için Barla’nın göl kıyısındaki bir mevkiin adıdır. Ferik, Eğirdir’de yetişen orta boy bir elma çeşidinin adıdır. Ferik adını, 1925’de Yunanistan’a göçmüş Ortodoks bir ailenin 1937 doğumlu oğlu Av. İlyas, Firikia olarak yazmıştır.

Merhum Nuri Güngör Veziroğlu’nun dediğine göre Eğridir’de Firikler adlı bir sülâle vardır.

Fransa kıralı 7. Lui [Louis], 14 Ocak 1148’de Denizli üzerinden Kemer Boğazı’na geldiğinde karşı kıyıyı Türkler tutmuştu; Menderes’te hiçbir gemi görünmüyordu. İtalya’nın çocukları, Kudüs yolunda yürüdüler. Bizans devletinin sınırlarını aşarak Yukarı Firikya, Lykaonia, Pisidia yoluyla Coelesyria’ya gelip, burasını işgal ettiler (Khoniates, 1995: 45-49). Pisidia Antiocheia yanında bulunan bir nehrin üzerindeki köprüde bir savaş oldu (Ransimın, 1987: 225). Bu metinlerin açıklaması şöyledir:

Maziye, eski Marsia; Firigos Boğazı ise Kemer Boğazı’dır. Boğaz’daki ırmakta [Menderes] gemi çalışmaktadır ve ırmak, 1148 yılında Bizans ile Selçuklu arasında sınırı oluşturmaktadır. Firigos mezrası Kemer Boğazı’nda olup, Frenkeş okuması yanlıştır. Firigos Boğazı, Firigoslar, Firikia ve Firikler gibi adlar, Firikya bölgesine işarettir. Ünlü Firik şehri Kelene, Kemer Boğazı ile Yenicesivrisi [Kelene Hisarı] arasında uzanmaktadır.

“Isparta’ya bağlı Hamid sancağında bir Beçenek boğazı kaydına tesadüf edilmektedir” [Kurat, 2016: 282, Hazine-i Evrâk Zaptiye kâğıdı Nu.2837]. Bu kayıt, Peçenekler’in, ad verecek kadar bölgede kaldıklarını gösterir.

"Afşar kazasında Yenice Derbendi vardır. Bu derbent Eğirdir Yörüklerine tâbi Celâlî Karamanlısı 14 kişi tarafından tamir edilmektedir" [1568 tarihli TT 51, s. 324b-326a] (Cebeci-Topraklı, 2018: 196).

Vakf-ı Köpri der Karye-i Yeñice. Daim haraba müteveccih oldukça meremmet etmek içün Derzi Yakup nam kimesne 200 ve Şeyhî Fakih nam kimesne 200 Akce vakf idüp rıbhından hâsıl olan köpri-yi mezbura sarf olunup ve karye-i mezbureye her kim sipahi olursa nazır ola diyu şart eylediler (Cebeci-Topraklı, 2018: 91).

“Efes’in içinde, şimaldeki küçük müstakil tepeye Roma devrinde Pion dendiği hâlde bilâhare başka isim aldığı anlaşılıyor. Çünkü Ashâb-ı Kehf’in mağarası bu tepede olup, bugün herkese gösterildiği ve bir ziyaretgâh olduğu hâlde, Azizlerin Hayatında Chaos, Celeos, Caelius, Ochlon yahut Χείλαιον dağında [bugün Anamas Dağı] olduğu mukayyettir” (Ramsay 1960: 117).

Yenice köyü, Çirişli Dağı’nın güney eteğindeki müstakil Yenicesivrisi’nin güney eteğine yerleşmiş olup, dağın güney yamacından Kemer Boğazı’na giden yolu saymazsak, derbent olacak başka bir geçide sahip değildir. Zira köyün diğer yerleri ovadır ve Yenice Derbendi, Çirişli Dağı’nın güney eteğindeki yol [geçit] olmaya mecburdur. Bu geçit üzerinde Dutlu Devrent [derbent] ve Pelitli Devrent gibi iki mevki vardır ki, bu adlandırma Yenice Derbendi’ne işaret etmektedir. Ünlü Kıral Yolu, Yenice Derbendi’nden geçmektedir ve önemine binaen 14 kişi tarafından tamir edilmekte ve korunmaktadır; geçitteki köprü için de bir vakıf kurulmuştur [bk.Har.1 ve Madalyon resmi].

Pion tepesi, Yenicesivrisi olup, bir mağarada yağ........

© Dikgazete.com