menu_open
Columnists Actual . Favourites . Archive
We use cookies to provide some features and experiences in QOSHE

More information  .  Close
Aa Aa Aa
- A +

Halys’i bilmeyen coğrafyacı -Üç Halys sözüne gülen coğrafyacıya ithaf-

4 0
12.08.2024

Har.1: Hoyran ve Eğirdir Gölleri, Yağış Havzası ve Kemer Boğazı.

Makalenin amacı, coğrafyacıların ezberlediği Kızılırmak’tan gayri iki Halys nehrinin daha varlığını dost bildiğim akademisyenlere göstermektir. Herodotos, biri şimdi Eğirdir Gölü altına kalan, diğeri ise Bozkır-Çarşamba çayı olmak üzere iki Halys ırmağından daha bahseder. Diyojen’in 1071 Malazgirt seferini veren Attaleiates’in zikrettiği Halys ile Kserkses’in Sardes üzerine yürürken geçtiği Kapadokya-Firikya sınırındaki Halys, Çarşamba çayıdır.

Açar Kelimeler: Tarihî Coğrafya, Kroisos, Xerxes, Halys, Menderes, Çarşamba çayı, Herodotos, Attaleiates.

İnsan bildiğinin âlimi, bilmediğinin câhilidir” derler. Rahmetli babam Mustafa Topraklı hariç, başka birinden hiç işitmediğim “Bilenden al, yapana ver” sözü ise yapmanın, bilmenin bir üst kademesi olduğunu anlatır. İlk mektep üçten ayrılma babam, bunu muhakkak atalarından veya köydeki bilge kişilerden işitmiş olmalıdır. Bense okuyucumu, Yunus’un “Bilmeyenler ne bilsin bizi, Bilenlere selam olsun” sözüyle selâmlıyorum.

Evet! Bilmeyenler ne bilsin bizi, Bilenlere selam olsun!

Har.2: Pîrî Reis’te Eğirdir Gölü ve göle kuzeyden dökülen ırmak [Halys].

Madalyon: Hoyran ve Eğirdir Gölleri, Irmak [Halys] ve Köprü.

Har.3: Kıral Yolu [Sardes-Tarsus arası] ve MÖ 401 Oğul Kyros’un Sefer Yolu.

Tarihin kaydettiği en eski karayolunun güzergâhının tespit edilme işi; İTÜ’nden sonra 1968 yılı, Karayolları Teşkilâtında hayata atılmış birisine nasip oldu. Bu iş bize, büyük bir sevinç ve heyecan verdi. Günümüzden asgari 3500 sene önce yapılmış ve Herodotos’un 2500 sene önce haber verdiği bu yolun, Türkiye’nin neresinden geçtiği hususu tartışmalı olagelmiştir.

Kıral Yolu’nu, kimisi bugünkü başkent Ankara’dan, kimisi Emirdağ’dan, kimisi de Kayseri’den geçirmiştir. Elbette çeşitli medeniyetlere beşiklik etmiş Anadolu’da, çok sayıda yol kalıntısı vardır. Ama söz konusu olan Herodotos’un “Kıral Yolu” dediği ve hakkında geniş malûmat verdiği yol olup, açık olarak bilinen, başlangıç noktalarının Sardes ve İran-Susa şehirleri olduğu ve ünlü Phryg şehri Kelene’den [Kelainai] geçtiğidir.

Herodotos, bu yol hakkında şöyle der: “Bütün yol boyunca kıraliyet konutları, çok güzel kervansaraylar vardır; hep insanların oturdukları yerlerden ve güvenlik içinde geçilir. Lidya ve Firikya içerilerinde yirmi konak boyunca uzanır ki, bu 94,5 fersah tutar. Kıraliyet yolu fersah olarak daha iyi ölçülürse ve bir fersah 30 stad hesap edilirse ki gerçekte o kadardır, Sardes’ten Memnon Sarayı denilen kıral konağına kadar 13500 stad; 450 fersah çeker. Günde 150 stad tutarsak bu yol tastamam 90 günde aşılır. Buna Sardes ile Efes arasındaki bölümü de ekleyeceğim ve Hellen denizinden Susa’ya kadar [Memnon’un kenti] 14040 stad olduğunu söyleyeceğim; zira Efes-Sardes arası 540 stad gelir. Gösterilen 3 ayı böylece 3 gün daha uzatmak gerekir” (Herodotos, V, 52-53-54).

Kıral Yolu, Kemer Boğazı ve tarihî Firik şehri Kelene’den geçer. Biz, Eğirdir Gölü’ndeki değişimi ve Kelene’nin Dinar değil, Kemer Boğazı’nda olduğunu fark ettik; Herodotos’un verdiği Kıral Yolu’nun güzergâhını yaklaşık tespitle 2012’de Yol ve Tarih adlı kitabımızı yazdık. Miryokefalon Savaşı sırasında İmparator Manuel’in Kemer Boğazı’ndaki Kelene şehrine kadar geldiğini gösterdik. 1190 yılı 3. Haçlı Seferi kaynağı “Epistula de Morte Friderici imparator”, bu yolun, “Manuel’in hep kullandığı via regia”, yani “Kıral Yolu” [Tarikü’l-Cadde] olduğunu söyler.

Bugünkü yollar üzerinden Sardes ile Uluborlu [Ammûriye] arası, Sart-Denizli 145, Denizli-Dinar 113, Dinar-Uluborlu 44 km olmak üzere toplam 302 km, İbn Hordazbih’in verdiği rakamlara göre Uluborlu-Çarşamba çayı [Halys] arası 146 mil [216 km] tutar.

Sardes ile Halys arası [Lidya ve Firikya bölgeleri toplam uzunluk] 518 km eder. Bir fersah 5400 m hesabıyla 94,5 fersah 510 km eder. Herodotos’un verdiği ölçüler bizimle örtüşür ve Firikya’nın Çarşamba çayına kadar geldiği ve çaydan sonrasının Kapadokya olduğu görülür [bk.Har.3, 4, 5].

I.1. Lidya Kıralı Kroisos’un MÖ 547’de Kyros üzerine yürüdüğü yol, Kıral Yolu iyi bilinemediği için söz konusu........

© Dikgazete.com


Get it on Google Play