Giriş

Xəlil Həmid oğlu Yusifli 1935-ci ildə Qazax rayonunun Aslanbəyli kəndində dünyaya gəlib. Atası Həmid Ömər oğlu Yusifov 1943-cü ildə İkinci Dünya müharibəsində itkin düşmüş, o, qardaşı Ömər və bacısı Mələklə birlikdə anası Tükəzban Həsən qızının himayəsində böyümüşdür. Əslində, Xəlil Yusiflinin şeir yaradıcılığı, mən deyərdim ki, yaşantılarının poetik təzahürüdür. Bəlkə də yaşadıqları onun yaradıcılığında qadın obrazı şe’riyyatının bütün bütövlüyünü elə bu səbəbdən tamamlayır.

Xəlil Yusifli poeziyasını mənə sevdirən isə onun şe’riyyatındakı mövzular və kədərdən doğan misraları oldu. İlk şeirlər kitabı “Avey, hey!” adlanır. İlk kitabı (2005), ikinci şeirlər kitabı isə “Hanı o günlər, hanı!” (2007) nəşr olunub. Hər iki şeirlər kitabının əsas mövzusu Azərbaycan qadınının ümumiləşmiş obrazıdır. Ana mövzusu — kövrək, təmənnasız ana sevgisi, üç atasız övlad böyüdən əzabkeş ana obrazı. Müharibənin törətdiyi faciənin sözlə ifadə edilə bilməyəcək ağrıları…

Anamın həyatı zillətlə keçib,
Yerdən kirpiyiylə odlar götürüb.
Ona bu taleyi görən kim seçib,
Hər yandan zülmlər, zillətlər görüb.

Zaman kürəyində odlar qalayıb,
Göylər eşitməyib ah-naləsini.
Haqqa, insanlığa, insana yadlar
Ona götürdübdür qəm şələsini.

Zamanla döyüşüb qəhrəman kimi,
Üç yetim körpəni böyüdüb anam.
Dövran işlədikcə dəyirman kimi,
Ömrünü-gününü üyüdüb anam.

Cəfakeş ana obrazı sanki fırça ilə çəkilmiş bir rəsm əsəri kimi gözlərimiz qarşısında canlanır. Sanki bu gün Qarabağ savaşında şəhid verən, şəhid olan ərinin yadigarlarını min bir zillətlə böyüdən anaların ümumiləşmiş obrazıdır. Xəlil Yusiflinin yazdığı silsilə şəklində şeirlərdə bir ananın simasında Azərbaycan qadınının ağrısı, acısı, fəryadı, üsyanı hopub misralara. Bir oğul obrazı bu ağrıları və ağıları poetikləşdirib:

Sən mənə baxanda bir dünya
Sevinc süzülən,
Canında min ağrı olsa da,
bəxtiyarlıqla gülümsəyən
Pırıltısına, işığına sığındığım
gözlərin.
O gözlərin işığı sönəndə mən
görmədim
O gözlər necə yumuldu
Mən bilmədim.

Özü ilə danışan, ağrısını içində gizlədən, kimsələrlə bölməyən şair “Ölənlə ölünməz” ifadəsi ilə barışa bilmir. Hər dəfə anasının xatirələrini yaxınları ilə bölən şair onların “Unut, hər şey keçdi” sözləri qarşısında özü sussa da, qəlbi, könlü susmur. Onun həmdəmi ağ vərəqlər olur.

Eşitmək istəmirəm mən bu sözləri,
Ona görə susuram.
Ana məhəbbəti adlanan o dənizdə
batmaq, yox olmaq istəyirəm.
Məni sənsizliyə aparan
o yolda xırdaca daşa,
bir qum dənəsinə çevrilmək istəyirəm.
Mən sənə qayıtmaq istəyirəm,
Sənin qəbrində dəfn olunmaq istəyirəm-
əgər məni qəbul etsən! (1,45)

Şair anasını “Gözümün gözəli, sözümün əzəli, ömrümün bəzəyi anam!” – deyərək sevib əzizləyir. Ana qucağına, ana sevgisinə qovuşmaq üçün daşa, quma və sonunda ana məzarında əbədiyyətə qovuşmaq istəyir. Bir tərəfdən də “Əgər məni qəbul etsən” – misrası ilə ana adının əvəzsiz və müqəddəs olduğunu ifadə edir.

Ana itgisini qəbul etməyən şair ana haqqında bütün şeirlərində özünü mühakimə edir. Anasını ölümün caynağından qurtara bilmədiyi üçün özünə cəza verir. Anasının onun hər şeyi – sevinci, şüşədə canı, fəxri, qüruru olmasını desə də, ancaq bunların həqiqət olmadığını – əsl həqiqətin, əsl sevginin ananı yaşada bilməsində olduğunu deyir.

Sən mənim fəxrim
Mən sənin sevincin!
Ancaq deyəsən burada yalan dedim!
Əgər səni sevindirsəydim
Yəqin yaşada bilərdim
Ölümün əlindən,
Fələyin caynağından qoparda bilərdim!

Ana – şairin həyatının........

© dibace.net