Septembar je 1988. godine i na Piazza Maggiore u Bolonji su gužva i svečanost. Proslavlja se 900. godišnjica od osnivanja Univerziteta u Bolonji (1088) kao prvog univerziteta na planeti Zemlji. Oko 430 rektora iz Evrope i sveta tada su potpisali Magna Charta Universitatum, važan dokument koji je isticao principe akademske autonomije i integriteta za budućnost. Lideri evropskih vlada potvrdili su krucijalni značaj i funkciju univerziteta za razvoj čitavog društva. Jedanaest godina kasnije, potpisana je famozna Bolonjska deklaracija (1999) čime je započela najobuhvatnija reforma visokog obrazovanja u Evropi. A u Novom Sadu 2025, gradu-žrtvi i gradu-heroju, na studente i profesore je bačen suzavac uz izdašnu upotrebu pendreka.

Drugim rečima, Univerzitet je stariji i od naroda i od moderne države (1878). I od Srpske pravoslavne crkve (nastale 1219. ili pak 1920). Stariji je i od feudalne države Nemanjića u Raškoj (1166-1371) i čitavih 300 godina stariji od Boja na Kosovu (1389). Zamislimo cara Lazara (ili Miloša Žutića) i Miloša Obilića (Žarka Lauševića), te sultana Murata (LJubu Tadića) i Bajazita (Branislava Lečića) kako se mlate na Kosovu polju.

E pa, čitavih 300 godina pre toga, Evropljani su se takođe tukli po svojim poljanama. Ali su i osnivali – univerzitete. Dakle, amfiteatre, profesore i studente, koji nešto uče, zapisuju i polažu ispite kao i danas, 900 godina kasnije. Nakon Rimokatoličke crkve (1054), univerzitet (1088) je druga najstarija institucija sa neprekinutim trajanjem na tlu Evrope. A duga istorija univerziteta može da osvetli i današnje univerzitete kao nepovredive prostore autonomije, slobode, pa i pobune.

Kako ističe pedagoškinja visokog obrazovanja Biljana Lungulov (2022), univerziteti se kao posebna vrsta obrazovnih ustanova i specifična forma društvene organizacije prvo (i isprva neopaženo) pojavljuju na tri mesta u srednjovekovnoj Evropi: u Bolonji, Parizu, i Oksfordu. Svoje postojanje, načine rada i tradicije, univerziteti duguju kombinaciji slučajnih i neobično povoljnih okolnosti.

Prema Žaku Le Gofu, u Evropi u 12. veku dolazi do porasta trgovine i gradova, te uvećane potrebe lokalnih, državnih i crkvenih vlasti za obučenim........

© Danas