Şubat ayı İzmir’de ‘kongre ayı’ olarak bilinir ve anılır. Kurtuluşun ardından düzenlenen İzmir İktisat Kongresi (İİK) sürecinde; 1923’ün 2 Şubat’ında önce ‘Kadın Kongresi’, 17 Şubat’ında da tarihi İİK toplanmıştı (Biz İzmirliler, özellikle İİK olarak adlandırmayı tercih ediyoruz).

İİK ile ilgili yayınlarda, şimdiye kadar üzerinde çok fazla durulmamış olsa da; kongre sürecinde İzmirli emekçi kadınların önemli rolü olduğu bilinmektedir. İİK’nin öncülü olan ‘Kadın Kongresi’ne; Mustafa Kemal Paşa, yeni evlendiği eşi Latife Hanım ile katılmış ve kadınlara yönelik önemli mesajlar vermişti.

Genç yaşta kaybettiğimiz ve bu vesileyle kendisini özlemle andığımız İzmirli tarihçi akademisyen dostumuz Dr. Oktay Gökdemir; İzmirli emekçi kadınların kongredeki rolünü ve işlevini şöyle anlatır: “İzmirli kadınlar kongreye yoğun bir ilgi gösterdiler. Hatta kongrenin açılış günü yaklaşık 500 İzmirli kadın, kongre salonunda yerini aldı. Ülkemin emek tarihinde çok ayrıcalıklı ve imtiyazlı bir yere sahip olan İİK’de, 6 İzmirli kadın, verdikleri önergeler ve aldırdıkları kararlar ile tarihe geçtiler. Örneğin artık amele değil işçi denilecekti. İşçinin emek tarihindeki serüveni başlamış oldu.” (Kent ve Bellek Sayı:14 Ocak-Şubat 2022)

İİK içinde önemli rol oynayan bu 6 İzmirli kadın emekçi önderini ‘İzmir İktisat Kongresi’nin 6 gülü’ olarak tanımlayan Gökdemir; kongrede alınan kararlarla ilgili şunları yazıyor: “8 saatlik iş günü yasalaşacaktı, çalışma hakları açısından emek tarihimiz için de devasa bir gelişmeydi. Bu 6 İzmirli kadın, 6 İzmir çiçeği 1 Mayıs’ın emek-işçi bayramı olarak kutlanmasını önerdiler ve kongreye kabul ettirdiler.”

Peki kimdi bu isimsiz kahramanlar? Onlardan, bu isimsiz kahramanlardan hiç bahsedilmediğini vurgulayan Gökdemir, toplumsal tarihin izinde ve peşinde koşarken onların isimlerini arşivlerin tozlu sayfalarından çıkardıklarını belirtiyor ve isimleri şöyle sıralıyor: “İzmirli amele Hayriye (Elif), Emine, Şefika, Münire, Nigar ve Rukiye hanımlardı bu isimsiz kahramanlar. Hayriye hanım, Reji sigara fabrikasında çalışan 1912 Balkan muhaciri bir emekçiydi, Buca’lıydı. Her sabah, Buca’dan banliyö treniyle işine gelir, sebatla çalıştıktan sonra yine trenle Buca’ya dönerdi. Emine hanım Yemişçiler Çarşısı’nda çalışıyordu; Şefika, Münire ve Nigar hanımlar ise İzmir-Aydın Demiryolu kumpanyasında temizlik amelesi-işçisi olarak çalışıyorlardı. Rukiye hanım ise, Bomonti Bira Fabrikası’nda ambar temizlik elemanı olarak görev........

© Cumhuriyet