Trump 2.0 döneminde ABD hızlı ve yoğun bir yeni korumacılık politikasına geçmeye çalışıyor. Bu bağlamda içinde Çin’in de bulunduğu kimi ülkelerden gelecek ürünlere uygulanacak gümrük vergisini arttırıyor. Örneğin Çin’e karşı yüzde 10 gümrük vergisi getirdi. Kimi uzmanlar bu yeni rejimin ABD’de yüksek enflasyona yol açacağını, dünyada ekonomik büyümeyi frenleyeceğini, küresel tedarik zincirlerinde aksamalara yol açabileceğini vurguluyorlar. The Economist’in 1-7 Şubat 2025 sayısındaki karikatür bunu çok iyi vurguluyor.

(Karikatürdeki konuşmanın çevirisi: Trump: Bugün kimi tehdit edeceğim acı verici gümrük tarifeleriyle? Sam Amca (ABD): Ah, aman,uff)
Kuşkusuz Çin de ABD’nin bu tutumuna karşı hem ulusal hem de uluslararası önlemlere başvuracaktır. Örneğin, DTÖ’ne başvuracak, ABD’nin enerjisini, teknoloji şirketlerini, kimi otomobillerini hedef alan gümrük vergileri, hatta nadir metallerin Çin’den ihracatına kısıtlar ve vergiler uygulayacak.

Bu arada Çin’in ABD’ye dışsatımındaki önemli kalemler Trump 1.0 (2017) dönemine göre epey değişti; kimileri şöyle: Akıllı telefonlar, Mobil veri işleme, Lityum iyon piller, Tablet bilgisayarlar vb.

Bu kısır döngüde giderek ABD’nin tekrar vergi oranını arttırma gibi yeni bir hamle yapabileceği düşünülürse çatışmanın seyri VUCA ortamındaki gerilimi artıracaktır. Goldman Sachs analistlerine göre ABD-Çin ticaret çatışmasının gelecekteki yolu belirsiz!
The Economist 1-8 Şubat 2025 tarihli sayısında Çin-ABD rekabetine ilişkin en doğru kavram(lar)a ilişkin kapsamlı bir yazıya yer verilmiş, okurlara da bir kelime bulmaca karikatürü koymuş:

SAHİ VUCA NEYDİ?

Günümüzün sosyo-ekonomik yapısal tanımı VUCA olarak yapılabilmektedir. VUCA bir akronim sözcük olup, oynaklık (volatility), belirsizlik (uncertainty), karmaşıklık (complexity), muğlaklık (ambiguity) sözcüklerinin baş harflerinden üretilmiştir.

Soğuk Savaş’ın bitmesi ve asimetrik tehditlerin ortaya çıkması neticesinde yeni güvenlik ortamını tanımlamak için ABD ordusu tarafından ortaya atılan VUCA kavramı, bulunduğumuz dönemin şartlarını anlamak için giderek daha fazla kullanılmaya başlandı. Değişken (volatile), belirsiz (uncertain), karmaşık (complex) ve muğlak (ambigious) olarak açıklanan VUCA kavramı, 2000’li yıllarda ortaya iyice belirginleşen gelişmeler iş dünyasında da sıkça konuşulur oldu. Değişkenlik, değişimin hızının ve boyutlarının gittikçe artmasına; belirsizlik öngörülemezliğin en belirleyici kural olmasına, karmaşıklık parçalar arasındaki ilişkilerin kurulmasının zorlaşmasına ve muğlaklık da çevremizdeki olguları anlamlandırmakta zorlanmamıza işaret ediyor.

Ekonomi yazınında ‘ekonomik karmaşıklık (kompleksite)’ olarak adlandırılan bir kuram ortaya atılmıştır. Bu düşüncenin gelişiminde 1980’lerden sonra ortya çıkan bir yaklaşım vardır: Ölçek ekonomisi yerine kapsam ekonomisi. Sanayi devriminin ilk üç evresinde birim sabit gideri enazlamaya odaklı ölçek ekonomisi esastı. Daha sonra bunun yerini daha çok çeşitli mal ve hizmet üretme yeteneğini ifade eden kapsam ekonomisi aldı. Bu bağlamda ekonomik karmaşıklık, ekonominin üretken çıktılarının bir kompozisyonu olarak tanımlanabilir ve bilgiyi yaratmaya ve birleştirmeye yönelik yapıları yansıtır. Bu açıklamada karışık anlamından ziyade çeşitlilik barındırma anlamının vurgulandığının altını çizmeliyiz.

Kısaca bakalım. KED’ler olumlu geri bildirim etkileriyle sürekli devingen (istikrarsız değil!) ve gelişen yapılardır. KED’deki aktörler birbirlerinin kararlarını dikkate alan bir devingenlik içindedir. KED’in tüm süreçlerinde doğrusal olmayan bir ilişki vardır. KED’in uzun dönem gelişiminde tarihsel geçmiş belirleyicidir. KED’in aktörleri eşyapısal (homojen) değildir.

KED’lerin ulusal ve uluslararası rekabet gücünü açıklamada çeşitli yaklaşımlar vardır. Bunlardan biri olan B. Gardiner’e göre, bu gücü açıklamada 3 temel unsur kullanılabilir. Bunlar Altyapı ve erişilebilirlik, Beşeri sermaye ve Üretken çevre’dir.

Karmaşıklık kavramının ekonomiye girişi biraz da ekonofizik kavramıyla olmuştur. Bu kavramla ilgili ilk konferanslar Çin (Fujian eyaletinde 1995’teki Kolkata Konferansı) ve Hindistan’da düzenlenmiştir. Ekonofizikte ekonomik ve finansal sistemlere fizik kavram ve yaklaşımlarıyla bakılmaktadır. Teknolojik gelişmelere boğulan ve de finansallaşan kapitalizmde ekonomideki karmaşıklığı ve de kaotikliği açıklamak için fizik bilimi (özellikle kuantum fiziği) ve yanısıra matematik bilimi (özellikle kaos kuramı) oldukça kullanışlı araçlar olmuştur. Karmaşıklaşan ve kaotikleşen ekonomide değişkenlerden birindeki değişim (ABD’nin Trump 2.0 döneminde sarıldığı yeni korumacılıkla birçok........

© CGTN Türk