Başlığa koyduğum bu soruya verilen cevap genellikle olumsuz olmuştur. Öncelikle Müslümanlar (yani belirli bir İslam anlayışını benimsemiş Müslümanlar) “Hayır, olmaz” demişlerdir. Bu oldukça inatçı (ve kavgacı) tavrı alanları gören siyaset ve toplumsal tarih düşünürleri de “Olmaz” demeyi tercih etmişlerdir. Böyle yapmakla kendi hitap ettikleri kesimin asılsız, temelsiz umutlara kapılmasına meydan vermemek istemişlerdir.

Önce şunu sorarak başlayayım: “Laik din var mıdır? Olabilir mi?” Ben buna da olumsuz cevap veririm. Din, bize varlığın ne olduğunu, dolayısıyla ne yapmak, nasıl davranmak gerektiğini söyler. Bilemediği, cevap veremediği bir şeyler vardır, olabilir, ama bunları bilen de zaten yoktur. Yani, bu bilgiye sahip olma iddiasından vazgeçmek “inanan insan” açısından mümkün değildir.

Tektanrıcı dinleri düşünelim. Bizim buraların yaygın dinlerini… Evet, Museviler’in de “fundamentalist” diyeceğimiz müminleri var, Hıristiyanlar’ın da. Ama çoğunluk böyle değil. Bir “din devleti” olarak kurulan İsrail bile laik kurallarla yaşıyor, yaşayabiliyor. Demek mümkün. “Laik” diyebileceğimiz dinler var.

Var mı? Hayır. Bunlar var çünkü tarih kendi seyri içinde bu dinleri benimsemiş olan kişileri........

© Birikim