Bir şehir sabahına kendi gündelik ritmiyle değil de, Airbnb puan tablolarının gözde bölgeleriyle başlıyorsa, sokaklarına rezervasyon algoritmalarının gölgesi düşmüşse, orada kentsel hayatın yönü değişmeye başlamış demektir. Burada evler, insan hikâyelerinin birikimi olmaktan çıkıp geçici konaklama hücrelerine dönüşür. Caddeler, tabelasız ama tekno-kataloglarda tanımlanmış “paket deneyimler” olarak pazarlanır. Haritaların dijital uğultusu, yaşanılan mekânın sesini boğar. Airbnb’nin izinde biçimlenen bu düzende sadece kiralar artmaz; mahalleler dönüşür, komşuluk dağılır, insanlar yerinden edilir. Ve kentin belleği, sessizce silinir. İşte tam da bu görünmeyen dönüşümün ortasında, başka bir ihtimal filizlenir: Fairbnb.

2016 yılında Bologna’da doğan bu alternatif platform, dijital teknolojiyi verimliliğin dışında adalet için kullanmayı hayal eden bir grup kooperatifçi tarafından kuruldu. Aralarında yazılımcılar, kent plancıları, topluluk aktivistleri ve sosyal bilimciler de vardı. Amaç, Airbnb ile rekabet etmekten çok daha fazlasıydı. Yani, mesele birkaç dairenin kiralanmasından öte, “şehrin kime ait olduğu” sorusuna verilen mütevazı bir cevaptı.

Fairbnb’nin sunduğu model, Airbnb kadar basit ama onun kadar sömürücü değil. Bir kullanıcı yalnızca yaşadığı evi kiralayabiliyor, yani spekülatif çoklu mülk sahipliği yasak. Ve sistem gelirin bir kısmını ev sahibine, diğer kısmını ise doğrudan yerel sosyal projelere aktarıyor. İşte dönüştürücü olan tam da bu etik kod.

Örneğin Marsilya’da, Fairbnb gelirleri göçmen kadınların istihdamına yönelik sosyal üretim atölyelerine yönlendirildi. Kadınlar tekstil atölyelerinde hem üretim yaptı hem de kent hayatına entegre edildi. Bu projeler belediyenin sosyal içerme programlarıyla bütünleşik çalıştı. Uygulamanın ilk yılı sonunda, toplam 76 haneye doğrudan katkı sunulduğu açıklandı. (Fairbnb Impact Report, 2022; Virgilio, 2023).

Barselona ise kısa dönemli kiralamaların konut krizine neden olduğu Avrupa şehirlerinden biriydi. 2020’de kentte Airbnb üzerinden aktif olan daire sayısı 20.000’i aşarken, 10 yılda konut fiyatları � oranında artmıştı (Dredge vd., 2016). Fairbnb burada devreye girerek, sosyal konut üretimine destek veren projelere gelir aktarımını başlattı. Özellikle Raval bölgesinde, genç işsizlere barınma ve eğitim olanakları sağlayan programlar finanse edildi (Aguilera vd., 2021). Kentte evsiz bireyler için geçici barınma projeleri doğrudan Fairbnb rezervasyonlarından fon aldı. 2021 itibarıyla yalnızca bu şehirde yapılan 420'den fazla rezervasyonun kazancı, kamu yararı gözeten derneklere pay edildi (El País, 2021).

En çarpıcı örneklerden biri ise Venedik’tir. 2019’da Venedik Belediyesi ile birlikte başlatılan pilot proje, Airbnb’nin kent belleğini piyasalaştıran etkilerine karşı bir kamusal müdahale olarak ortaya çıktı. Anılan yıl şehirde Airbnb aracılığıyla kiralanan daire sayısı 8.700’ü geçmişti. Bu sayı, şehirdeki aktif konutların yaklaşık % 25’ine denk düşüyordu (The Guardian, 2019). Fairbnb, bu neoliberal akışa karşı ilk altı ayda 400.000........

© Birikim