“Türkiye’de 21. yüzyıl faşizmi ve yakın geleceği” başlıklı 26 Mart tarihli yazımda Türkiye’de 21. yüzyıl faşizminin halini tarif etmeye çalışmış; demokrasi, adalet, özgürlük ve toplumsal eşitliğin yokluğundan sonra, yakın bir zamanda seçim sandıklarının da artık olmayabileceğiyle ilgili kaygılarımı paylaşmıştım. Ancak, Türkiye’nin batısında, özellikle İstanbul’da yaşanmakta olanlar (AKP-MHP iktidarının yaptıkları ve yaşananlar-yapılanlar karşısında sol-sosyalist muhalefetin tutumu) söz konusu kaygımı bu kısa zaman zarfında daha da artırdı.

AKP-MHP iktidarı, “terörist” gerekçesiyle DEM Parti’li belediye başkanlarının yerine 10'uncu ve “şimdilik” sonuncu kayyımı atama icraatını 24 Şubat 2025 tarihinde Kağızman-Kars Belediyesi’nde gerçekleştirmişti. CHP’li Esenyurt Belediyesi’ne 30 Ekim 2024, Ovacık-Tunceli Belediyesi’ne de 22 Kasım 2024 tarihinde aynı gerekçeyle kayyım atamıştı.

İktidar, son dönemde ise muhalefet belediyelerine gerçekleştirdiği operasyonlarını “mali suçlar” (yolsuzluk, hırsızlık vb.) gerekçesiyle CHP’li belediyelere yöneltti. İBB’ye bugüne kadar beş döneme yayılan bir operasyon yürüttü. Operasyonu İstanbul’un ilçe belediyelerinin ardından, Adana ilçe belediyelerine kadar yaygınlaştırdı. 3 Haziran 2025 tarihi itibarıyla, CHP’li toplam 13 belediye başkanı görevinden alındı; 10’u “mali suçlar”, birisi de “terörist” iddiasıyla olmak üzere, 11 CHP’li belediye başkanı tutuklu.

AKP-MHP iktidarı, yargı “sopası” ile DEM Parti’nin üzerine gitmeye yalnızca son 3,5 aydır ara verdi. Ancak, “yerine” CHP’li belediyeleri hedef tahtasına koydu. Bununla birlikte, DEM Parti’li belediye başkanlarının göreve iadesi söz konusu değil. Günümüz itibarıyla, son yerel yönetim seçimlerinde sandıktan belediye başkanı olarak çıkan DEM Parti'li ve CHP’li toplam 23 belediye başkanı, AKP-MHP iktidarının mesnetsiz iddialara dayandırılan, hukuk tanımaz kararlarıyla İçişleri Bakanlığı tarafından görevlerinden alındı.

Ana muhalefet partisi olarak CHP’nin, yaşanan hukuksuzluklar karşısında kendi kitlesini konsolide etme çabasını ve iktidara karşı da muhalefetin ittifakını genişletmek için düzenli ve ısrarlı bir çaba gösterdiğini izliyoruz.

DEM Parti de bir yandan yoğun biçimde 1 Ekim 2024’te TBMM açılışındaki “siyasi tokalaşma” ile birlikte kamuoyu gündemine gelen ve “barış ve demokratik toplum” süreci olarak tanımlanabilecek faaliyetlerin “demokratik toplum” bölümü için çalışmalar yürütüyor. Diğer yandan, özellikle ana muhalefet partisine yönelik hukuksuz uygulamalara karşı desteğini devam ettirerek toplumsal muhalefet içindeki yerini muhafaza etmeye çaba gösteriyor.

Bunlar yaşanırken, sol-sosyalist yapıların küçük bir bölümü açık bir biçimde hem DEM Parti’ye hem de CHP’ye yönelik hukuk dışı saldırılara karşı tutum alıyor ve dayanışmaya çalışıyorken, “barış ve demokratik toplum” sürecine yönelik olarak da yapıcı tutum içinde. Bir bölümü de CHP’ye olan desteğini ayrı bir siyasi kurum olarak değil de CHP’nin bir parçasıymış gibi sürdürüyor. Ancak bu grup içinde yer alanlar “barış ve demokratik toplum” sürecine açık olarak karşı çıkmayıp, farklı farklı gerekçeler üretiyor. Bu gerekçelerin büyük bölümü DEM Parti’nin iktidarla “gizli pazarlıkları” olduğu üzerine yaklaşımları içeriyor.

Oysa, Türkiye bir süredir “yangın yeri” haline geldi. Ülkede neredeyse hiç kimse hakkını, hukukunu arayamıyor; yargı siyasallaşmanın zirvesinde, adalet “mumla aranır” oldu, gelir dağılımı daha önce görülmemiş biçimde bozuldu, işsizlik ve yoksulluk yanında, açlık da yaygın bir sorun haline geldi. Böyle bir dönemde siyasi kimlikleri, tarihsel süreç içindeki deneyim ve birikimleriyle siyasi hedefleri dikkate alındığında sol-sosyalist yapılardan beklenen; a) öncelikle kendilerinin bir araya gelip süreç ve durum değerlendirmesi yapmaları, b) devamında da sürece nasıl müdahale edilmesi gerektiği, c) bunun yapılabilmesi için gerekli koşullara sahip olunup olunmadığı, d) eğer sahiplerse ne kadarına sahip oldukları ve e) ne(ler)yin, nasıl yapılacağına karar vermeleri ile olabildiğince en kısa zamanda ve en geniş kapsayıcılıkla hayata geçirilmesine yöneliktir. Ancak bu başlıklardan herhangi birisi için kamuoyuyla paylaşmış oldukları herhangi bir bilgiye ve/veya açıklamaya bugüne kadar sahip değiliz.

Oysa görünen o ki iktidar, muhalefetin iki ana öbeği CHP ile DEM Parti’yi birbirinden koparmaya, hatta karşıtlaştırmaya ve “kendi öncelikli dertleriyle” ilgilenmek zorunda kalmalarına çaba gösteriyor. Buna karşın, her iki parti de bugüne kadar iktidarın yalnızca zarar veren değil, toplumsal yararı gözetmeyen uygulamalarına karşı da muhalefetlerini sürdürüyor. Kurumsal ve merkezi ilişkilerinde olabildiğince duyarlılar, birbirlerini haberdar edecek kanalların her zaman için açık kalmasını sağlayan, birbirine empati yapabilen bir tutum içindeler. CHP’nin yeni dönem yönetici kadroları önceki döneminden farklı olarak, Kürt meselesinin TBMM’de çözümüne “amasız, fakatsız” sahip çıkıyor, katkı sunabilecek açıklamalar yapıyor. Her iki parti de bugüne kadar iktidarın karşıtlaştırmak için attığı adımları boşa çıkarabildi. Bununla birlikte, her iki partinin tabanlarının birbirlerine yönelik duygularının ve ilişkilerinin merkezlerine benzer olduğunu söyleyebilmek için oldukça erken bir zaman. Üzerinde durulması ve geliştirilebilmesi için özenle çalışılması gereken bir durum.

Toplumsal alandaki bu eksiklerin tamamlanması, ilişkilerin ve toplumsal muhalefetin daha da geliştirilmesi için yapılması gereken o kadar iş olmasına karşın, sol-sosyalist yapılar arasında bu işlerin bir tarafından tutan ve/veya başlayabilmesine yönelik ne organize ne de tek yapıya ait sistematik bir iradeyi henüz görebiliyoruz. Sürece müdahaleyi hedefleyen kolektif irade daha da gecikirse sanıyorum “atı alan Üsküdar’ı geçmiş” olacak.

O nedenle, sol-sosyalist yapıların uygun buldukları, işlevsel bir formda bir araya gelmeleri ve ana muhalefet partisiyle dayanışıp, birlikte mücadeleyi örgütleyerek toplumsal umudu yeşertip büyütmeleri gerekmiyor mu?

Prof. Dr. Onur Hamzaoğlu'nun bianet'te yayımlanan tüm yazılarını görmek için tıklayın. (OH/TY)

19 Mart sonrası fotoğrafı ve anlama yetisinin düzeltilmemiş hâlleri üzerine

Gezi’den bu yana görmediğimiz bir fotoğraf karesini, 19 Mart 2025 eylemleri sonrası görmeye başladık. Aynı karede zafer işareti, yumruk ve bozkurt. Aynı bedenler, farklı ellerde, görünüşte bir yan yanalık var, ama eylemliliğe sebep olan düşüncelerin kaynağında sert bir çelişki olduğu aşikâr.

Spinoza, Anlama Yetisinin Düzeltilmesi Üzerine İnceleme[1] adlı eserinde, bilmenin ve düşünmenin ne olduğunu saptamaya çalışır. Ona göre, bir düşünce doğruysa, bu doğruluğu başka bir yerden değil, kendi iç yapısından alır. Doğru fikir, “Peter’in fikri” gibi, kendi içinde gerçek bir şeydir ve başka bir fikrin, başka bir ilişkinin taşıyıcısı olarak işlev görür. Bilmek, yalnızca fikir üretmek değil; fikirlerin doğasını da tanımaktır.

O hâlde 19 Mart sonrasındaki bu görüntüde şu soru bizi bekliyor: Orada birlikte duran eller, hangi fikirlerin taşıyıcısıdır? Ve bu fikirler, doğalarını değiştirmeden orada bulunuyorsa, bu birlik salt bir görünüşten mi ibarettir?

Spinoza’ya göre, düşünce hakikate ulaşmak istiyorsa, “özüne uygun” bir biçimde işlemelidir. Düşüncenin işleyişi, dışsal nedenlerle değil, kendi zorunluluğu ile olmalıdır. Ancak 19 Mart eylemlerine katılan bazı kesimlerin —örneğin seküler milliyetçilerin/ülkücülerin— düşünsel konumları, bu zorunlulukla değil, bir yanıyla da o ana ait bir rastlantısallıkla belirlenmiş görünüyor. Spinoza’nın ilk bilgi türü olarak eleştirdiği “kulaktan dolma bilgi” gibi, bu katılım da yüzeysel ve edilgin bir ilişkiye işaret ediyor: Durumu kavrayarak değil, o durumun içinde “varlık göstererek” düşünüyormuş gibi görünmek. Sürecin başında eylemlere........

© Bianet