Basın İlan Kurumu’nun (BİK) resmi ilan ve reklam cezası kesme hakkı Anayasa Mahkemesi (AYM) tarafından iptal edildi. Kanuni düzenleme, ifade ve basın özgürlüğüne ve temel hakları sınırlandıran kanuni düzenleme hakkının çekirdek özüne aykırı görüldü.

Yeni Akit gazetesinin 1/7/2013 tarihli nüshasında yer alan “Türkiye, Brezilya, Mısır... Her soruya bir cevabım var!” başlıklı yazı, Basın Ahlak Esasları Hakkında 129 sayılı Genel Kurul kararının 1. maddesini ihlal ettiği gerekçesiyle Basın İlan Kurumu, 195 sayılı kanun 49/a maddesi uyarınca resmi ilan ve reklamlarının 3 gün süre ile kesilmesine karar vermiştir. Karara itiraz edilmiş, İstanbul 1. Asliye Hukuk Mahkemesi (hakem sıfatıyla) 27/9/2016 tarihinde BİK’in verdiği “resmi ilan kesme” cezası kararının mevzuata uygun bulmuş ve itirazın reddine kesin olarak karar vermiştir. Anayasa Mahkemesi (B.B 2016/73997-16.01.2020 Tarih) sayılı kararıyla Uğurlu Gazetecilik Basın Yayın Matbaacılık Reklamcılık Ltd. Şti.’nin ifade ve basın özgürlüklerinin “ihlal edilmediğine” karar vermiştir (R.G. 11/3/2020 – 31065).

Korkusuz gazetesinin 3/8/2015 tarihli nüshasında “Milletin Parasını Böyle Çarçur Ediyorlar!” başlıklı haber nedeniyle BİK, bir gün süreyle resmî ilan ve reklamların kesilmesine karar vermiştir. Bu karara itiraz edilmiş Küçükçekmece 2. Asliye Hukuk Mahkemesi (hakem sıfatıyla) 23/5/2017 tarihli kararıyla itirazın kısmen kabulüne, kısmen reddine kesin olarak karar vermiştir. Anayasa Mahkemesi Estetik Yayıncılık A.Ş (2) (B.B No. 2017/30591- 13.1.2021Tarih) sayılı Bireysel Başvuru kararında; Anayasa’nın 26. ve 28. maddelerinde güvence altına alınan ifade ve basın özgürlüğünün ihlal edildiğine karar vermiştir.

Basın İlan Kurumu, resmi ilan ve reklamların yayınlanmasında aracı kurumdur.

195 sayılı “Basın İlan Kurumunun Teşkiline Dair Kanun” gereğince kamu tüzel kişiliğine sahip Basın-İlan Kurumu kurulmuştur (09.01.1961). Kurumun “Resmi ilanların mevkutelerde (süreli yayın) yayınlanmasında aracı olmak” görevi vardır.

Resmi ilanlar, Basın İlan Kurumu Genel Kurulu’nun tespit edeceği esaslar dahilinde dağıtılır.

Basın İlan Kurumu 129 sayılı Genel Kurul kararıyla yedi maddeden ibaret basın ahlak esasları belirlenmiştir. Bu esaslara aykırılık halinde müeyyide uygulanabilir. BİK Yönetim Kurulu resmî ilan ve reklamlarının kesilmesine karar verilebilmektedir. 195 sayılı Kanun’a göre BİK tarafından verilen bu kararlara karşı asliye hukuk mahkemesine itiraz edilebilir. Mahkeme, en geç on beş gün içinde evrak üzerinden kararını verir ve bu karar kesindir. Bu kararların itirazına, yüksek dereceli asliye hukuk mahkemesi hakem sıfatıyla bakmaktadır (Anayasa Komisyonu Raporu, Danışma Meclisi/Anayasa Komisyonu, E.1/463, K.434, 30/7/1982, madde 32- AYM kararlarından).

Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu 10/3/2022 tarihinde, Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. ve diğerleri (B.B. No: 2016/5903) başvurusunda, Anayasa’nın 26. ve 28. maddelerinde güvence altına alınan ifade ve basın özgürlüklerinin ihlal edildiğine karar vermiştir. 2022 yılında bu karar “Pilot Karar” olarak verilmiştir.

BİK tarafından çeşitli sürelerle resmî ilan ve reklamlarının kesilmesine dair verilen kararları ifade ve basın özgürlüğünün ihlal edildiğini ileri sürerek Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunulmuştur. Anayasa Mahkemesi 14 bireysel başvuru dosyasını birleştirerek karar vermiştir.

Anayasa Mahkemesi; 2022 yılında verdiği (Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. ve diğerleri. B.B No. 2016/5903) bu kararında; Basın İlan Kurumunun resmi ilan ve reklam kesme cezası vermesini, böyle bir müdahaleyi kanunilik ölçütüne aykırı bularak başvurucuların Anayasa’nın 26. ve 28. maddeleri ile korunan haklarının ihlal edildiğini ve bu ihlalin; ifade ve basın özgürlüklerinin korunmasına ilişkin temel güvencelerin olmaması nedeniyle doğrudan kanundan kaynaklandığı sonucuna varmıştır.

Anayasa Mahkemesi; BİK kararlarına yapılan itirazları inceleyen asliye hukuk hâkimliklerinin gerekçeli kararlarında, kimi zaman BİK’in değerlendirmelerini doğrudan esas alındığı kanaatindedir. Ayrıca Asliye Hukuk Mahkemelerinin bu değerlendirilmelerinin “dengeleme kriterlerini” karşılayıp karşılamadığının denetlenmediği, çoğunlukla BİK kararlarının usul ve yasaya uygun olduğunun belirtilmesiyle yetinildiği ve daha ileri bir değerlendirme yapılmadığı görüşündedir.

Ve Anayasa Mahkemesi kararında; “Bu bağlamda mevcut başvurulara bakıldığında birbirini tekrarlayan bu tür kararların sistematik bir soruna işaret ettiği değerlendirilmiştir. Başvurucuların basın özgürlüğüne yönelik müdahalede kullanılan aracın kanuni güvenceden yoksun olduğu, kullanılmasının nedenlerinin de ilgili ve yeterli gerekçelerle ortaya konulamadığı görülmüştür. Bunun yanı sıra ilgili ve yeterli gerekçe olmadan cezalandırma konusu olan bu tür kararların caydırıcı etki göstermesi nedeniyle ifade ve basın özgürlüklerine yapılan müdahalenin orantılı olarak da nitelendirilemeyeceği sonucuna varılmıştır.”

Bu ve benzeri gerekçelerle Anayasa Mahkemesi ifade ve basın özgürlüklerinin ihlal edildiğine ve pilot karar usulünün uygulanmasına karar vermiştir.

Anayasa Mahkemesi; benzeri yeni ihlallerin önlenmesi için mevcut sistemin yeniden ele alınması ihtiyacının ortada olduğunun altını çizerek bir dizi soruna işaret etmiştir.

“BİK tarafından verilen cezalara bakıldığında Kuruma tanınan yetkinin basının etik değerlerini düzenleme amacından öteye giderek artık kimi basın mensupları açısından caydırıcı etki yaratabilecek bir cezalandırma aracına dönüştüğü ve bu durumun sistematik bir soruna neden olduğu gözlemlenmiştir.

“Hiç şüphesiz basın özgürlüğü alanında benimsenecek devlet politikasının önemli bir parçası olan kanuni düzenlemeleri yapmak yasama organının takdirindedir.

“BİK’in 195 sayılı Kanun’un 49. maddesi kapsamında basın özgürlüğüne yönelik müdahalelerinin Anayasa’nın 13. maddesi uyarınca demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun olması ve Anayasa’nın 26. maddesinin ihlaline yol açmaması için yapılacak yeni kanuni düzenlemelerde aşağıda belirtilen asgari standartların/önerilerin dikkate alınmasında yarar vardır:

“Kanun’un 49. maddesindeki resmî ilan ve reklam kesme cezalarına ilişkin koşulların çerçevesi çizilmeli, belirli bir açıklık ve kesinlikte olan ifadelerle kanun maddesi şeklî ve maddi........

© Bianet