Trkiye, hem srail hem de ran ile ilikileri bulunan nadir lkelerden biridir. Bu konum, Trkiye'ye taraflar nezdinde konuup dinlenebilen bir kanal olmak gibi esiz bir diplomatik avantaj salamaktadr. Dolaysyla Trkiye hem slam dnyasnn sesi olarak hukuksuz g kullanmn knayabilmi, hem de taraflarla konuabilen bir arabulucu olarak ne kmtr.

Prof. Dr. Metin Aksoy/ Akademisyen, Yazar

Orta Dou siyasetinin son yarm yzyl, srail ile ran arasndaki ideolojik ve jeopolitik rekabetin glgesinde seyretmektedir. Bu rekabet zellikle 1979 slam Devrimi sonrasnda sert bir dmanla evrilmi; her iki taraf da kar tarafn varln kendisi iin varolusal bir tehdit olarak grmeye balamtr. Ancak bu dmanlk iki taraf da ykc bir etkiye sahip deildir, bilakis iki lke de fundamentalist ideolojisini, politikasn ve sylemlerini merulatrmak iin bu "Siyam ikizi dmanln" kullanmaktadr. Bir dier deyile; ran ve srail'in fundamentalist ideolojileri adeta siyam ikizi gibidir; birbirlerine dman grnseler de, varlklarn ve meruiyetlerini kar tarafn varlna borludur.

ran ve srail fundamentalizminin diyalektik ilikisi

ran ve srail fundamentalizmleri, yzeyde birbirine dman iki zt ideolojik kutup gibi grnse de aslnda karlkl olarak birbirlerini besleyen diyalektik bir iliki iindedir. ran'daki ii fundamentalizmi, srail'in varln gayrimeru ilan ederek hem ieride rejimi konsolide etmekte hem de blgede ii nfuzu artrmak iin bu sylemi kullanmaktadr. te yandan srail'deki din-milliyeti fundamentalizm, ran' irrasyonel ve nkleer tehdit olarak tanmlayarak gvenliki politikalarn merulatrmakta ve uluslararas destei mobilize etmektedir. Bu karlkl dmanlk sylemi, her iki taraf iin de vazgeilmez bir ideolojik meruiyet kaynana dnmtr. ran rejimi "srail'e direnen tek g" iddiasyla Arap corafyasnda itibar kazanmaya alrken, srail de ran tehdidini ne kararak kendini "tek istikrarl demokrasi" olarak sunmaktadr.

ran rneinde fundamentalizm, 1979'da Ayetullah Humeyn nderliinde gerekleen devrimle somutlamtr. Humeyn'nin dnya gr, toplumu "mazlumlar ve zalimler" eklinde ikiye ayrm, mevcut rejimin ideolojisini mazlumlar koruyacak yegne ideoloji olarak sunmutur. Bu ideoloji anti-emperyalizm ve Bat-kartl kadar, srail'in mevcudiyetine kkten bir kartl da iermektedir. srail tarafnda ise kurulu ideolojisi olan ve sekler-milliyeti temeldeki Siyonizmle birlikte zamanla dinsel-milliyeti fundamentalizmde gelimitir. 1967 Alt Gn Sava'nn ardndan Tevrat'ta vaat edilen topraklarn "kutsal emanet" olduuna inanan Dn Siyonizm akm glenmi ve srail devletini tanrsal bir plann arac olarak grp "Byk srail" idealini temel alan fundamentalist bir sylem ortaya koymutur. Bu yaklam szde sekler devlete kutsallk atfetmi ve Tevrat'n vaat ettii tm topraklarda egemenlik kurmann ilahi bir ykmllk olduunu savunmutur.

Ancak ran'daki ii fundamentalizm ile srail'deki din-ulusalc fundamentalizm, ideolojik olarak zt kutuplarda grnmekle birlikte birbirlerini besleyen bir etkileime sahiptir. ran slam Devrimi'nin hemen ardndan Humeynrejimi, srail'i gayrimeru bir "eytan" olarak tanmlayp hedef almtr. Bu yaklamda srail'in devrik ah rejimiyle yakn ibirlii yapm olmasnn pay olduu gibi, yeni rejimin slam dnyasnda liderlik iddiasn pekitirme gayesi de mevcuttur. Devrim sonras ran, srail'i tanmay reddederek Filistin davasn retoriinin merkezine yerletirmitir. Ancak ran rejimi yllar boyunca sylemde srail'e kar sert bir "Kuds' kurtarma" retorii kullansa da, pratikte konjonktrel karlar gerei zaman zaman srail'le rtl temaslarn srdrmtr. zellikle 1980'lerde ran-Kontra skandal rneinde olduu gibi srail'den gizlice silah satn almas bu gereklii yanstmaktadr. Bu elikiyi kapatmak iin Humeyn rejimi, srail kart retoriin dozunu daha da artrmtr. Sonu olarak, ran'daki fundamentalist sylem srail'in varln hem kendi ideolojik tutarll iin bir merulatrma unsuru, hem de blgesel nfuz ina etme arac olarak kullanmtr. ran, Hizbullah, Hamas ve Husiler'e destek vererek hem srail'i srekli bir tehdit olarak canl tutmu, hem de Arap corafyasnda kendi rejimine ynelik sempati yaratmaya almtr.

srail tarafnda da benzer bir teki zerinden merulama olgusundan sz edilebilmektedir. 1990'lardan itibaren srail, ran' uluslararas alanda tecrit etme stratejisi gtmtr. zellikle 1992 sonrasnda zak Rabin ve imon Peres gibi liderler, ran' Orta Dou'daki tm sorunlarn kayna olarak tanmlam, ii fundamentalizmin dnya bar iin uyandrlmas gereken bir tehdit olduunu vurgulamlardr. srail, kendisini "Ortadou'daki tek........

© Açık Görüş